Spis treści:
Wprowadzenie
1. Podstawowe pojęcia etyki:
odpowiedzialność moralna, dylematy etyczne
2. Sylwetka opiekuna medycznego
3. Kompetencje zawodowe opiekuna medycznego.
Planowanie i organizowanie pracy opiekuna medycznego
4. Opiekun medyczny w zespole opiekuńczym i
terapeutycznym
5. Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów
interpersonalnych z pacjentem, zespołem opiekuńczym
Bibliografia
Wprowadzenie
Procesy starzenia się społeczeństw w rozwiniętych krajach
współczesnego świata wymagają poświęcenia szczególnej uwagi kwestii rozbudowy
opieki i efektywnej pomocy w odniesieniu do najstarszych członków populacji.
Zajmują się tym zwykle wyspecjalizowane służby, w których pracy liczyć powinien
się nie tylko profesjonalizm, ale także wysokie standardy natury etycznej. Temu
poświęcony jest m.in. Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Pracowników
Socjalnych, jednakże wydaje się, iż w pracy opiekunów osób starszych, opiekunów
medycznych przydatne mogą być także wybrane zasady etyczne wypracowane przez
zawody medyczne. Do najważniejszych z nich możemy zaliczyć cztery zasady etyki
medycznej. Ponadto w pracy z
osobami starszymi wydaje się być przydatny model partnerski, jako że w
najwyższym stopniu sprzyja przestrzeganiu zasady autonomii i budowaniu
wzajemnego szacunku między opiekunem a jego klientem, którego dobro jest normą
najwyższą.
O ile godność osobowa opiekuna i podopiecznego jest
niezbywalna, o tyle ich godność osobista może być ograniczana zarówno przez
czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne.
Do naruszania godności osobistej osoby starszej w warunkach
opieki dochodzi poprzez podejmowanie decyzji jej dotyczącej z pominięciem jej
osobistego stanowiska, poniżanie i ograniczanie jej prywatności, wyłączanie z
różnych obszarów życia społecznego,
chociażby ze względu na stan zdrowia.
1.
Podstawowe
pojęcia etyki: odpowiedzialność moralna, dylematy etyczne
Etyka zawodowa ,,jest zespołem zasad i norm, które określają
poprawny z moralnego punktu widzenia sposób zachowania się i postępowania
przedstawicieli określonej grupy zawodowej. Uporządkowany i zapisany zespół
norm etyki zawodowej to kodeks etyki zawodowej”. Aby móc dokonać słusznego
wyboru, każdy opiekun powinien znać kodeks etyki zawodowej swojego zawodu (http://czasopisma.viamedica.pl/pp/article/view/23372).
Kodeks etyczny ma co najmniej pięć podstawowych celów:
·
zachęcanie
członków grupy zawodowej do postępowania etycznego;
·
uwrażliwianie
członków grupy na moralne aspekty ich pracy;
·
umacnianie
znajomości ustalonych zasad wśród członków grupy – dla jej integracji, aby
podkreślić jedność grupy i chronić standardy etyczne praktyki zawodowej;
·
wspieranie
radą w rozwiązywaniu konfliktów moralnych;
·
wskazywanie,
czego opinia publiczna może oczekiwać od członka danej grupy zawodowej.
Odpowiedzialność moralna to
świadome i dobrowolne podejmowanie czynów, jakiegoś działania, które są zgodne
z zasadami i normami moralnymi. Wiąże się z poniesieniem konsekwencji w razie
odejścia od moralnych czynów i przesunięcia się w stronę niemoralną. Moralnymi
sankcjami są: wyrzuty sumienia, wstyd, rozgoryczenie i głębokie rozżalenie.
Człowiek odpowiedzialny jest świadomy konsekwencji własnych działań, zachowań.
Jest gotowy ponieść za nie odpowiedzialność. Opiekun postępuje etycznie, gdy przestrzega praw pacjenta,
człowieka.
Przykładowe prawa
pacjenta:
1. Prawo do poszanowania intymności
pacjenta, traktowania go godnie i z szacunkiem.
2. Prawo do informacji na temat stanu
zdrowia pacjenta.
3. Prawo dostępu do dokumentacji medycznej
pacjenta.
4. Prawo dostępu do świadczeń opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
5. Prawo do korzystania z aktualnych
zdobyczy medycyny, zarówno w diagnostyce, jak i w leczeniu.
6. Prawo pacjenta do towarzystwa osoby
bliskiej.
7. Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej
i umierania w godności.
Tabela 5.1. Zagadnienia poruszane w kodeksach etycznych
|
Zagadnienia
zawodowe
|
Zagadnienia
dotyczące pacjenta
|
Zagadnienia
społeczne
|
|
1.
Kompetencje
zawodowe i stosunek do współpracowników.
2. Warunki zatrudnienia.
3. Cel zawodu pielęgniarskiego
a postępowanie pielęgniarki.
4. Niekompetencje innych
pracowników służby zdrowia.
5. Odpowiedzialność pielęgniarki
za pogłębianie swojej wiedzy i podwyższanie standardów praktyki zawodowej.
6. Rola i
odpowiedzialność pielęgniarki w sytuacji, gdy własne funkcje przekazuje
innym.
|
1. Ochrona życia i
godności pacjenta.
2. Zapewnienie poufności.
3. Równouprawnienie osób
bez względu na narodowość, wyznanie, rasę, kolor skóry, religię, status
społeczno-ekonomiczny, płeć czy poglądy polityczne.
4. Bezpieczeństwo
pacjenta.
|
1. Rozpoznawanie i rozwijanie
potrzeb zdrowotnych i socjalnych społeczeństwa.
2. Przewodniki etyczne w
badaniach naukowych.
3. Stosunek pielęgniarki
do państwa, przestrzeganie prawa państwowego.
4. Eutanazja.
|
Źródło: Fry 1997, s. 52
Problemy
i dylematy etyczne
Szczególnej uwagi wymaga posługiwanie się kodeksem w
sytuacjach trudnych bądź konfliktowych, wśród których najtrudniejszymi są
dylematy moralne.
Rozróżnia się dwie kategorie problemów etycznych:
·
Przemoc
etyczną, charakteryzującą się naruszaniem zasad moralnych.
Przykład: pielęgniarka, która swoim
zachowaniem daje dowód braku kompetencji i zaniedbuje obowiązki wobec pacjenta,
nie udzielając mu dostatecznej opieki, popełnia wykroczenie.
·
Dylemat
etyczny, powstający wobec konieczności dokonania wyboru najwłaściwszej metody,
gdy jest możliwość znalezienia różnych motywów i kierunków pielęgniarskiego
działania.
Przykład: pielęgniarka znajduje się w
sytuacji, gdy pacjent nie zgadza się na wykonanie mu pewnych zabiegów
koniecznych dla zdrowia. Kodeks stara się podać jasne wskazówki dla
zapobieżenia stosowania przemocy etycznej, jednak nie nadaje się do stosowania
wobec wszystkich dylematów etycznych. W zawodzie pielęgniarki/położnej ważną
rolę odgrywa osobista sumienność. Rozwiązanie dylematów zależy często od
konkretnych okoliczności. Należy zaznaczyć, że nie ma jednego rozwiązania
doskonałego, do przyjęcia w określonej sytuacji pielęgnacji pacjenta.
Czym jest dylemat etyczny?
Najogólniej można określić, że jest to:
·
problem tak
trudny, że nie można go rozwiązać w sposób zadowalający;
·
sytuacja, w
której zachodzi konieczność wyboru pomiędzy niezadowalającymi alternatywami
(np. ograniczona ilość leków; powiedzieć czy nie powiedzieć ciężko choremu
człowiekowi lub jego rodzinie o bardzo złym rokowaniu).
Dylemat etyczny to sytuacja sprzecznych moralnych żądań,
wymagających ustosunkowania się do nich i wyboru. Podejmując działania zgodnie
z jedną zasadą, naruszamy drugą. Powstawanie dylematów etycznych wiąże się z
trudnością jednoczesnego ustalenia hierarchii trzech podstawowych powinności
moralnych pracowników służby zdrowia, które mogą wchodzić w konflikt: czynienia
tego, co najlepsze dla danego pacjenta, uwzględniania potrzeb pozostałych
pacjentów i poszanowania autonomii.
Dylematy etyczne powstają przede wszystkim na podłożu
konfliktów między powinnościami pielęgniarek/opiekunów a prawami pacjentów. Są
to między innymi prawa do:
·
bycia
informowanym o procesie leczenia i opieki;
·
odmowy
poddania się zabiegom diagnostyczno-leczniczym mającym również charakter badań
eksperymentalno-naukowych;
·
właściwego
dla danej sytuacji zdrowotnej procesu leczenia i pielęgnowania.
Do najtrudniejszych dylematów etycznych należą:
·
prośba ze
strony chorego lub jego rodziny o przyspieszenie śmierci (eutanazja);
·
prośba
rodziny o odłączenie respiratora i aparatów wspomagających;
·
decyzja o
niepodejmowaniu reanimacji (Rybka 2004).
Przykłady
dylematów medycznych:
1.
Na oddziale
I.T. przebywa 84-letnia pacjentka, nieprzytomna, wentylowana mechanicznie,
nierokująca. Na oddziale chirurgicznym dochodzi do nagłego zatrzymania krążenia
u 35-letniej kobiety, potrzebny jest respirator. Czy możemy odłączyć od
respiratora nierokującą pacjentkę, aby ratować życie młodej kobiety?
2.
Pacjent z
nowotworem złośliwym jelita grubego deklaruje, aby go nie reanimować. Dochodzi
do nagłego zatrzymania krążenia (przy czym stan ogólny pacjenta jest dobry – pacjent
samowystarczalny, aktywny, proces nowotworowy niezaawansowany). Rodzina prosi,
by „zrobić wszystko, aby żył”. Dylemat: reanimować czy uszanować wolę pacjenta?
3.
Pacjentka
leżąca na korytarzu (na dostawce) oddziału neurologicznego sygnalizuje pielęgniarkom
chęć załatwienia potrzeby fizjologicznej. Jedna z pielęgniarek podaje basen,
obnażając przy okazji chorą, następnie ją podmywa (głośno komentując). Na
korytarzu leżą inni pacjenci, chodzi pozostały personel i osoby odwiedzające.
Pielęgniarka nie pofatygowała się, aby postawić chociaż „namiastkę” parawanu,
zapewniając chorej poczucie intymności. Czy zastanawiała się nad uczuciami
pacjentki? Czy na pewno zawsze pamiętamy o poszanowaniu godności drugiego
człowieka?
2. Sylwetka opiekuna medycznego
Do zadań opiekuna medycznego należy:
·
rozpoznawanie
i rozwiązywanie problemów opiekuńczych osoby chorej i niesamodzielnej o różnym
stopniu zaawansowania choroby i w różnym wieku;
·
pomaganie
osobie chorej i niesamodzielnej w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
biopsychospołecznych;
·
asystowanie
pielęgniarce i innemu personelowi medycznemu podczas wykonywania zabiegów
pielęgnacyjnych;
·
konserwacja,
dezynfekcja przyborów i narzędzi stosowanych podczas wykonywania zabiegów;
·
podejmowanie
współpracy z zespołem opiekuńczym i terapeutycznym podczas świadczenia usług z
zakresu opieki medycznej nad osobą chorą i niesamodzielną (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w
sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach).
Podopieczny/pacjent oczekuje od opiekuna
medycznego dobrej komunikacji, zrozumienia, wsparcia i pomocy.
Aby u chorego nie pojawiło się uczucie skrępowania,
konieczna jest dobra komunikacja pomiędzy nim a opiekunem, która umożliwi
poznanie potrzeb i emocji chorego.
Obecność opiekuna prezentującego postawę zrozumienia i
szacunku ma kluczowe znaczenie dla doświadczenia radości życia i sposobu
przeżywania codziennych trudności przez podopiecznego. Świadomość tego, że obok
jest ktoś życzliwy, ktoś, kto jest zainteresowany tym, co mam do powiedzenia, i naprawdę słucha tego, co
mówię, sprzyja uspokojeniu i zwiększeniu poczucia bezpieczeństwa. Warto uzmysłowić
sobie, że w takiej relacji opiekun staje się dla podopiecznego kimś ważnym i
oczekiwanym. Rola opiekuna nie ogranicza się wtedy tylko do czynności
pielęgnacyjnych, ale wiąże się także z zapewnieniem wsparcia emocjonalnego i
wartościującego – bardzo cennego dla człowieka w każdym wieku.
Dobra komunikacja między osobą niesamodzielną a jej
opiekunem opiera się na równości sił i wzajemnym zrozumieniu. Warto jednak
pamiętać, że życzliwość i wyrozumiałość wobec drugiej osoby to postawy, które
wypracowuje się przez lata pracy z osobą starszą i chorą, która liczy na
wsparcie i zrozumienie.
Rady dla opiekuna
·
Zadbaj o
warunki dobrej komunikacji. Osoby chore mogą gorzej radzić sobie z komunikacyjnym
pośpiechem i szumem. Rozmawiaj twarzą w twarz, ogranicz w tym czasie
rozpraszające bodźce, jak radio, telewizja, inne rozmowy, mów wyraźnie.
·
Słuchaj!
Daj się wypowiedzieć. Nie zbywaj kłopotów i lęków bliskiej ci osoby słowem
„przesadzasz”. Postępujący proces choroby czy starzenia się może być trudny,
budzić lęki o przyszłość, stan zdrowia. Wysłuchaj i staraj się zrozumieć.
·
Proponuj,
nie narzucaj. Nawet jeśli uważasz, że postępowanie podopiecznego jest nieracjonalne,
i wiesz, że coś da się zrobić lepiej, zastanów się, czy warto interweniować.
Pomyśl, skąd wynika jego zachowanie. Możesz zaproponować inne rozwiązanie, ale
powstrzymaj się od pouczania. Powiedz raczej: „A wiesz, można to też zrobić inaczej...”.
·
Pozwól
decydować. W przypadku osób niesamodzielnych ruchowo to Ty bardzo często
podejmujesz decyzje dotyczące ich życia. Nawet w tych sytuacjach daj jednak bliskiej
osobie poczucie, że ma wpływ na to, co się z nią dzieje.
·
Pomagaj w
pielęgnacji. W trakcie pielęgnowania chorego bardzo ważne jest też to, by
uszanować granice intymności i wstydu wyznaczone przez samego podopiecznego.
Zawsze należy informować go o tym, co chcemy zrobić. Pomagajmy od momentu, w
którym podopieczny wyrazi potrzebę wsparcia go w poszczególnych czynnościach
pielęgnacyjnych (http://www.opieka.senior.pl/84,0,Rola-opiekuna-to-cos-wiecej-niz-czynnosci-pielegnacyjne,17432.html).
3.
Kompetencje
zawodowe opiekuna medycznego. Planowanie i organizowanie pracy opiekuna
medycznego
Charakterystyka
zawodu opiekuna medycznego
Oznaczenie kwalifikacji: Z.4.
Nazwa kwalifikacji:
Świadczenie usług opiekuńczych osobie chorej i niesamodzielnej
Symbol cyfrowy zawodu: 532102
Opiekun medyczny to zawód pomocniczy w zakresie czynności
opiekuńczo-pielęgnacyjnych u chorych w środowisku szpitalnym lub domowym.
Opiekunem medycznym jest osoba, która wykonuje zawód zaufania publicznego.
Pomaga ona w sposób profesjonalny osobie chorej i niesamodzielnej zaspokoić jej
podstawowe potrzeby życiowe. Od osób wykonujących zawód opiekuna medycznego
zależy efekt leczenia i jakość życia osób niesamodzielnych.
Do kompetencji zawodowych opiekunów medycznych należy
podstawowa pielęgnacja i podstawowa opieka. Czynności pielęgnacyjne dotyczą
oddziaływania na ciało, a
czynności opiekuńcze na otoczenie osoby objętej opieką, tak aby zapewnić jej bezpieczeństwo w zakresie
podstawowej aktywności życiowej.
Świadczeniem pielęgnacyjnym (podstawowym) jest pomoc w
zakresie odżywiania, wydalania, higieny ciała i mobilności.
·
Czynności w
zakresie odżywiania obejmują czynności związane z przygotowaniem pożywienia w
sposób umożliwiający jego spożycie przez osobę niesamodzielną, w tym
podgrzewanie napojów i pokarmów, rozdrabnianie posiłków oraz udzielanie pomocy
przy spożywaniu posiłków, a w razie potrzeby karmienie.
·
Czynności w
zakresie wydalania obejmują czynności związane z pomocą w korzystaniu z
toalety, zakładanie i wymianę absorpcyjnych środków pomocniczych, stosowanie
preparatów zabezpieczających ciało przed drażniącym działaniem moczu, zakładanie
i wymianę cewników zewnętrznych, zakładanie i wymianę worków do zbiórki moczu
oraz worków stomijnych.
·
Czynności w
zakresie higieny ciała obejmują czynności polegające w szczególności na:
utrzymywaniu ciała w czystości poprzez wykonywanie podstawowych zabiegów
kosmetycznych takich jak mycie, czesanie, golenie, obcinanie paznokci.
·
Czynności w
zakresie mobilności obejmują w szczególności czynności dotyczące pomocy w
poruszaniu się i przemieszczaniu się osoby niesamodzielnej w obrębie jej
mieszkania, zmiany ułożenia ciała w przypadku, gdy osoba niesamodzielna nie
jest w stanie tego dokonać własnymi siłami, ubierania i rozbierania,
przygotowania do użycia i pomocy w stosowaniu sprzętu wspomagającego poruszanie
się.
Świadczenia opiekuńcze w domu osoby objętej opieką,
realizowane w ramach umowy z pomocą społeczną, obejmują towarzyszenie i pomoc w
niezbędnych i regularnie powtarzanych czynnościach dnia codziennego związanych
z zapewnieniem bezpiecznych warunków funkcjonowania domowego i w
społeczeństwie, takich jak utrzymanie odpowiedniej temperatury i czystości w
otoczeniu osoby niesamodzielnej, zabezpieczenie czystej i odpowiedniej odzieży,
zabezpieczenie wyżywienia i innego niezbędnego do funkcjonowania w domu
podstawowego zaopatrzenia, pomoc w dotarciu do lekarza i zakupie zleconych
leków, środków pomocniczych i materiałów medycznych, dbałość o sprawność i
bezpieczeństwo sprzętu używanego przez osobę niepełnosprawną.
Pielęgnacja ciała (pielęgnacja skóry)
Do pielęgnacji ciała zalicza się także mycie włosów. Jest
ono elementem mycia, brania prysznica lub kąpieli. Potrzeba pomocy przy myciu
włosów obejmuje także suszenie włosów.
1. Mycie
obejmuje mycie całego ciała,
lecz także części ciała, głównie pod prysznicem, przy umywalce bądź w łóżku z
miską do mycia. Do procesu mycia wlicza się także czynności poprzedzające mycie
i następujące po nim, w tym wycieranie ciała oraz porządkowanie używanego
sprzętu. Pacjent powinien być myty w miejscu do tego przeznaczonym z
bezwzględnie wymaganym zachowaniem intymności i dyskrecji. Zalicza się tu także
przeprowadzanie higieny intymnej po skorzystaniu z toalety. Zakres ten obejmuje
także czynności poprzedzające mycie ciała związane z przemieszczaniem pacjenta,
takie jak umieszczanie w wannie lub pod prysznicem albo przesadzanie osoby
wymagającej opieki z wózka inwalidzkiego na krzesło kąpielowe pod prysznicem.
2. Higiena
jamy ustnej dotyczy
mycia zębów i obejmuje zarówno przygotowanie, np. nałożenie pasty do zębów na
szczoteczkę i/lub odkręcanie pojemników (pasta/płyn do płukania ust), jak i
właściwy proces czyszczenia oraz dodatkowe czynności następujące po nim, a
także czyszczenie protez i pielęgnację jamy ustnej, tzn. płukanie jamy ustnej
płynem do płukania ust i mechaniczne czyszczenie jamy ustnej. Czynność ta
obejmuje także dbałość o sprzęt do czyszczenia jamy ustnej.
3. Czesanie
obejmuje czesanie lub
szczotkowanie włosów odpowiednio do indywidualnej fryzury. Nie uwzględnia się
tu układania fryzur lub strzyżenia włosów. Jeśli osoba wymagająca opieki nosi
perukę, należy tu uwzględnić czynności związane z czesaniem lub nakładaniem
peruki.
4. Golenie
obejmuje golenie „na
sucho” lub „na mokro” oraz związaną z tym pielęgnację skóry twarzy.
5. Wydalanie, czyli czynności związane z opróżnianiem
jelita i pęcherza, obejmuje także kontrolę oddawania moczu i stolca, higienę
oraz pielęgnację stomii (urostomii i sztucznie wyłonionego odbytu) oraz
zaopatrzenie w sprzęt medyczny jednorazowego użytku. Uwzględnia się tu także
przygotowywanie odzieży przed i po pójściu do toalety, higienę intymną oraz
sprzątanie po oddawaniu moczu i stolca, a także opróżnianie i sprzątanie
krzesła toaletowego bądź tzw. basenu i kaczki. W przypadku nieprawidłowego
wykonywania czynności przez osobę objętą opieką, np. rozmazania kału,
sprzątanie należy do opiekuna. Do opiekuna należy także pomoc w przemieszczaniu
osoby objętej opieką do toalety lub opuszczaniu jej.
Odżywianie
1.
Przygotowanie
pożywienia – czynności związane z tym zakresem nie obejmują gotowania, a
jedynie ostatnie działanie przed przyjmowaniem pożywienia, np. rozdrabnianie na
porcje mieszczące się w ustach, oddzielanie kości i ości, zmiękczanie twardego
pożywienia w przypadku zaburzeń przeżuwania i przełykania oraz nalewanie
napojów do naczyń przeznaczonych do picia. Ujęte są tu działania, które służą
do tego, by gotowe już pożywienie mogło być spożyte przez osobę objętą opieką.
Nie zalicza się tu gotowania ani nakrywania do stołu.
2.
Przyjmowanie
pożywienia – do tego
zakresu należą czynności związane z przyjmowaniem pożywienia w formie stałej i
płynnej, także przy pomocy specjalistycznych naczyń i sztućców, oraz podawanie
pożywienia przez sondę lub gastrostomię.
Uwaga: czynność karmienia przez sondę i gastrostomię wchodzi
w zakres pielęgnacji specjalistycznej i jest zastrzeżona dla kompetencji
pielęgniarki. Natomiast opiekun wykonuje zlecone przez pielęgniarkę czynności
przygotowawcze i dba o czystość używanego sprzętu w karmieniu przez sondę lub
przez przetoki odżywcze.
Poruszanie się
1. Pomoc przy opuszczaniu i układaniu się w
łóżku oprócz samej czynności przemieszczania się obejmuje także przekonywanie
pacjenta i przygotowywanie warunków do podejmowania decyzji o udaniu się do
łóżka bądź jego opuszczeniu.
2. Zmiana ułożenia ciała w łóżku obejmuje zmianę pozycji ciała u
pacjentów niezdolnych do samodzielnej zmiany pozycji ciała. Opiekun jest
obowiązany znać i przestrzegać zasady profilaktyki skutków długotrwałego
unieruchomienia.
3.
Ubieranie i
rozbieranie – zakres obowiązków zawodowych obejmuje otwieranie i zaciąganie
suwaków, rozpinanie i zapinanie guzików, zdejmowanie i zakładanie butów, wybór
odzieży (odpowiednio do pory roku, dnia, pogody), ubieranie i rozbieranie, zabranie
odzieży z miejsca normalnego przechowywania, np. z wieszaka lub szafy, a także
zakładanie i zdejmowanie protez, gorsetu i rajstop lub pończoch uciskowych.
4.
Chodzenie –
zadania opiekuna obejmują takie czynności jak pomaganie przy chodzeniu, staniu
i wchodzeniu po schodach wewnątrz oddziału/sali lub mieszkania, ujmowane tylko
w kontekście podstawowej aktywności życiowej. W przypadku osób na wózku
inwalidzkim poruszanie się obejmuje także używanie wózka inwalidzkiego. W
czynności „chodzenie” uwzględnia się również przemieszczenie osoby objętej
opieką np. na wózek inwalidzki lub na krzesło toaletowe, do wanny lub do kabiny
prysznica.
4. Opiekun medyczny w zespole opiekuńczym i
terapeutycznym
Przykładowy skład zespołu w domu pomocy społecznej:
·
kierownik
działu (pedagog, specjalizujący się w pracy socjalnej),
·
zastępca
kierownika działu (pielęgniarka),
·
lekarz,
·
psycholog,
·
specjalista
kontaktu z rodziną,
·
pracownik
socjalny,
·
terapeuta
zajęciowy,
·
opiekunowie
(w tym medyczny – współuczestniczący w pracy zespołu),
·
kapelan.
Plan pomocy indywidualnej zawiera:
·
analizę
stanu obecnego mieszkańca (tj. stan fizyczny mieszkańca);
·
wymogi
odnośnie do opieki;
·
skalę
aktywności;
·
cechy
pozytywne i negatywne (zagrożenia i szanse);
·
cele
opieki, którym podporządkowane są wszystkie usługi i spotkania ze
specjalistami, określone usługi, których mieszkaniec wymaga, przypisane
poszczególnym osobom;
·
odpowiedzialność
za realizację wskazanych zadań, określone cele działań i środki realizacji
(dopuszcza zmiany w trakcie urzeczywistniania).
Działanie zespołów zmierza do tego, aby plan był wykonalny,
łatwy do zastosowania oraz zawierał zharmonizowane zadania. Tworzenie planu
opieki indywidualnej prowadzi do indywidualnego spojrzenia na każdego
mieszkańca, zakłada wspólne oddziaływanie całego personelu na daną osobę oraz
przyczynia się do skuteczniejszego sprawowania opieki nad mieszkańcem.
Opiekun pierwszego
kontaktu
Koordynatorem działań wynikających z indywidualnego planu
opieki, ważnego kontraktu na współistnienie i współdziałanie, jest wybierany
przez mieszkańca pracownik pierwszego kontaktu. Może być nim osoba zarówno
profesjonalnie przygotowana, jak i ta, która posiada predyspozycje osobowe oraz
potrzebne umiejętności do pełnienia tej funkcji. Opiekunem pierwszego kontaktu
może być każdy pracownik domu pomocy społecznej, w tym również opiekun
medyczny.
Pracownik pierwszego kontaktu powinien odznaczać się
umiejętnością:
·
porozumiewania
się z mieszkańcem, rozumienia jego problemów, rozwiązywania nieporozumień i konfliktów,
świadczenia określonych usług, aktywizowania mieszkańca;
·
wczuwania
się w jego stany i reagowania na znieczulicę.
Pracownik pierwszego kontaktu to przewodnik mieszkańca
przez okres życia przypadający na pobyt w DPS. Jest on doradcą oraz rzecznikiem
spraw i praw swego podopiecznego. Podtrzymuje go na duchu, wspiera w trudnych
sytuacjach, inspiruje do postaw aktywnych i pozytywnych, jak również pomaga w
rozpoznaniu przeróżnych potrzeb. Opiekun indywidualny kontaktuje się z
mieszkańcem podczas godzin pracy. Do pracownika pierwszego kontaktu mieszkaniec
zwraca się ze swymi wątpliwościami i problemami. Opiekun pomaga załatwiać jego
sprawy, ułatwia mu kontakt ze środowiskiem, służy poradą, jest powiernikiem
jego trosk i zmartwień. To u swego opiekuna mieszkaniec szuka zainteresowania,
zrozumienia, wsparcia i współczucia. Rozmowy, rozwiązywanie trudności oraz
wspólne borykanie się ze skomplikowanymi sytuacjami przyczyniają się do
zawiązania emocjonalnie bliskiej więzi (http://www.dpschodziez.pl/zespol.php).
Rola opiekuna
medycznego w zespole szpitala
Przyjęcie chorego
do szpitala i na oddział
Najczęściej występującym i największym problemem, z jakim ma
do czynienia człowiek, który trafia do szpitala, jest strach przed nieznanym,
powodujący zachwianie jego poczucia bezpieczeństwa. Pod wpływem lęku pacjent
może zachowywać się w sposób niezrozumiały: płacze, nadmiernie gestykuluje,
mówi podniesionym głosem, nerwowo przechadza się po izbie przyjęć, korytarzu
lub sali na oddziale. Może także pojawić się apatia albo agresja.
Najczęściej w momencie przyjęcia do szpitala pacjent jest
bardzo zagubiony, dlatego obecność opiekuna medycznego w trakcie przyjęcia,
wspólne poznawanie topografii szpitala i oddziału oraz personelu może zwiększyć
poczucie bezpieczeństwa i ułatwić adaptację w warunkach szpitalnych. Wszystkie
podejmowane działania powinny być ukierunkowane na budowanie zaufania między
podopiecznym a opiekunem oraz wzajemnego zrozumienia i akceptacji.
Pacjent powinien mieć poczucie, że cały zespół sprawujący
nad nim opiekę jest gotowy do niesienia mu pomocy z poszanowaniem jego godności
osobistej. Należy zwrócić uwagę, że niepokój pacjenta może być spowodowany
brakiem prawidłowo przekazanych informacji.
Opiekun medyczny odgrywa bardzo ważną rolę w chwili
przyjęcia pacjenta do szpitala czy też instytucji sprawującej opiekę, np. domu
pomocy społecznej, zakładu opiekuńczo-leczniczego itp. Jest często pierwszym
przedstawicielem personelu, z jakim spotyka się pacjent/podopieczny i jego
rodzina. Wpływa swą postawą, podejmowanymi działaniami i zachowaniem na
wizerunek placówki.
Rola opiekuna
medycznego w izbie przyjęć
Pielęgniarka w szpitalnej izbie przyjęć, po dokonaniu
wnikliwej obserwacji i dokładnych oględzinach pacjenta, może zlecić opiekunowi
medycznemu wykonanie toalety lub kąpieli całego ciała już w izbie przyjęć
(dotyczy to osób, które trafiły do szpitala prosto z ulicy czy też z miejsca
pracy, np. placu budowy, warsztatu samochodowego, i są zabrudzone, oraz osób
bezdomnych).
Podczas toalety czy przebierania się pacjenta/podopiecznego
opiekun medyczny obserwuje stopień sprawności w wykonywaniu podstawowych
czynności (ADL) oraz zmiany w wyglądzie (obrzęki, rany, odleżyny, tatuaże,
stomia) i odnotowuje swe spostrzeżenia w dokumentacji.
Opiekun pomaga pacjentowi spakować rzeczy, których nie
powinien zabierać ze sobą, i przekazuje je rodzinie lub do szpitalnego
depozytu. Jeżeli nie ma przeciwwskazań, zaprowadza lub przewozi pacjenta na
wózku na wskazany oddział i przekazuje pielęgniarce odcinkowej.
Przyjęcie na
oddział
Po przyjęciu pacjenta na oddział pielęgniarka przeprowadza
wywiad, ocenia stan pacjenta oraz informuje go o jego prawach i obowiązkach.
Opiekun medyczny zapoznaje pacjenta z topografią oddziału i
szpitala oraz personelem i pozostałymi pacjentami przebywającymi na sali
chorych, a także:
·
wskazuje
pacjentowi salę i łóżko (ewentualnie dopasowuje wysokość łóżka do potrzeb
pacjenta);
·
dostosowuje
ustawienie stolika, tak aby był on funkcjonalny;
·
pomaga
pacjentowi rozpakować rzeczy i układa je na półce stolika lub w szafie, tak aby
dostęp do nich sprawiał pacjentowi jak najmniej problemów;
·
sprawdza,
czy pacjent ma: piżamę, ręczniki, przybory toaletowe, sztućce, kubek lub
szklankę;
·
objaśnia,
jak należy korzystać z dzwonka w celu przywołania personelu;
·
informuje o
godzinach przeprowadzania wizyt lekarskich, posiłków i zmiany personelu;
·
wskazuje
miejsce, gdzie znajduje się węzeł sanitarny;
·
informuje o
możliwościach korzystania z telefonu, bufetu, kiosku;
·
udziela
informacji na temat możliwości zaspokajania potrzeb duchowych (kaplica, posługa
kapłana);
·
informuje o
godzinach odwiedzin (odwiedziny nie powinny przeszkadzać w przeprowadzaniu
badań diagnostycznych oraz wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych, leczniczych i
rehabilitacyjnych) – należy pamiętać, że pacjent ma prawo do odwiedzin osób
bliskich bez ograniczeń (chyba że względy epidemiologiczne, lokalowe lub stan
pacjenta to uniemożliwiają);
·
wskazuje,
gdzie znajdują się: dyżurka pielęgniarek, dyżurka lekarska, dyżurka pielęgniarki
oddziałowej, gabinet lekarza ordynatora, gabinet zabiegowy, stołówka, kuchenka
oddziałowa, sala telewizyjna oraz inne pomieszczenia, z których pacjent będzie
korzystał, np. pracownie diagnostyczne.
Pacjent musi mieć poczucie bezpieczeństwa i powinien
wiedzieć, że zawsze może liczyć na pomoc opiekuna.
Jeżeli nie ma przeciwwskazań, opiekun:
·
zaprowadza
pacjenta na badania, np. do laboratorium, do pracowni rtg, na konsultacje;
·
pomaga pacjentowi we
wszystkich czynnościach, z którymi pacjent nie radzi sobie sam (należy
przestrzegać zasady, aby nie wyręczać pacjenta, tylko pomagać mu, asekurować go
i mobilizować);
·
wykonuje czynności zlecone i
koordynowane przez pielęgniarkę;
·
bierze czynny udział w
zapewnianiu podstawowej pielęgnacji.
Do zadań opiekuna
należy m.in.:
·
pomoc przy
wykonywaniu czynności higienicznych;
·
pomoc przy
obcinaniu paznokci;
·
dokładne
osuszanie ciała;
·
dbanie o
czystość bielizny osobistej i pościelowej;
·
usuwanie
wszystkich zbędnych odpadów (chusteczki, okruchy);
·
mycie naczyń
(kubka, sztućców);
·
dbanie o
mikroklimat (wietrzenie sali);
·
przygotowywanie
posiłku, który powinien być ciepły i, w zależności od potrzeb pacjenta,
odpowiednio rozdrobniony;
·
dbanie o
to, aby pacjent, który może wstać, zawsze spożywał posiłki przy stole, a nie w
łóżku;
·
zapewnianie
pomocy przy wstawaniu osobom, które tego potrzebują;
·
dbanie o
to, aby posiłki były spożywane w miłej atmosferze.
Podczas hospitalizacji pacjentów w starszym wieku lub
niepełnosprawnych opiekun dodatkowo uwzględnia pomoc przy przemieszczaniu się,
tzn.:
·
asystuje
przy wychodzeniu, np. do toalety lub łazienki;
·
pomaga przy
wstawaniu z łóżka, pamiętając o zasadzie niepospieszania czy też nieponaglania.
Opiekun musi wykonywać wszystkie czynności z poszanowaniem
godności i intymności pacjenta. Opieka nad człowiekiem to nie tylko wykonywanie
czynności instrumentalnych, ale także umiejętne słuchanie, towarzyszenie,
okazywanie zainteresowania, rozumienie potrzeb i problemów człowieka.
Hospitalizacja
osób w starszym wieku
Hospitalizację osób w starszym wieku cechują biologiczne,
psychiczne i społeczne odrębności wynikające z procesu starzenia.
Osoby w starszym wieku najczęściej są hospitalizowane z
powodu chorób układu krążenia, narządu ruchu i układu oddechowego, cukrzycy.
Dla osób starszych najbardziej
wskazaną formą opieki, uwzględniającą odrębności leczenia i pielęgnowania, jest
oddział geriatryczny. Podejmowanie wszelkich działań opiekuńczych jest
uzależnione od stopnia samodzielności pacjenta w starszym wieku i
przestrzegania praw pacjenta.
Karta praw
pacjenta
Prawa pacjenta wynikają z bezpośredniego stosowania
przepisów Konstytucji Rzeczpospolitej
Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Zarówno pacjent, jak i każdy członek
zespołu terapeutycznego powinien zapoznać się z Kartą Praw Pacjenta, w której
zawarte są informacje dotyczące tego, jakie ma on prawa i kto jest uprawniony do
przekazywania informacji pacjentowi oraz opiekunowi prawnemu.
Opiekun sprawujący opiekę nad pacjentem, podobnie jak
wszyscy członkowie zespołu terapeutycznego, musi znać Kartę Praw Pacjenta po
to, aby nigdy nie doszło do przekroczenia uprawnień, jakie posiada.
Na Kartę Praw Pacjenta składają się prawa pacjenta w
zakładzie opieki zdrowotnej, które są zawarte w Ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej:
1.
Pacjent
zgłaszający się do zakładu opieki zdrowotnej ma prawo do natychmiastowego udzielenia
mu świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia, niezależnie
od okoliczności (art. 7).
2.
Pacjent w
zakładzie opieki zdrowotnej ma prawo do:
·
świadczeń
zdrowotnych odpowiadających wymaganiom wiedzy medycznej, a w sytuacji ograniczonych
możliwości udzielenia odpowiednich świadczeń do korzystania z rzetelnej,
opartej na kryteriach medycznych procedury ustalającej kolejność dostępu do
świadczeń (art. 19 ust. 1 pkt 1, art. 20 ust. 1 pkt 1 i art. 26);
·
udzielania
mu świadczeń zdrowotnych przez osoby uprawnione do ich udzielania, w
pomieszczeniach i przy zastosowaniu urządzeń odpowiadających określonym wymaganiom
fachowym i sanitarnym (art. 9 ust. 1 i art. 10);
·
informacji
o swoim stanie zdrowia (art. 19 ust. 1 pkt 2);
·
wyrażenia
zgody albo odmowy na udzielenie mu określonych świadczeń zdrowotnych, po
uzyskaniu odpowiedniej informacji (art. 19 ust. 1 pkt 3);
·
intymności
i poszanowania godności w czasie udzielania świadczeń zdrowotnych (art. 19 ust.
1 pkt 4);
·
udostępniania
mu dokumentacji medycznej lub wskazania innej osoby, której dokumentacja ta
może być udostępniana (art. 18 ust. 3 pkt 1);
·
zapewnienia
ochrony danych zawartych w dokumentacji medycznej dotyczącej jego osoby (art.
18 ust. 2);
·
dostępu do
informacji o prawach pacjenta (art. 19 ust. 6).
3.
Ponadto w
zakładzie opieki zdrowotnej przeznaczonym dla osób wymagających całodobowych
lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, np. w szpitalu, sanatorium lub zakładzie
leczniczo-opiekuńczym, pacjent przyjęty do tego zakładu ma prawo do:
·
zapewnienia
mu: środków farmaceutycznych i materiałów medycznych (art. 20 ust. 1 pkt 2 i
art. 26);
·
pomieszczenia
i wyżywienia odpowiedniego do stanu zdrowia (art. 20 ust. 1 pkt. 3 i art. 26);
·
opieki
duszpasterskiej (art. 19 ust. 3 pkt. 1);
·
dodatkowej
opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę wskazaną
przez siebie (art. 19 ust. 3 pkt 1);
·
kontaktu
osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z osobami z zewnątrz (art. 19
ust. 3 pkt 2);
·
wskazania
osoby lub instytucji, którą zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest powiadomić
o pogorszeniu się stanu zdrowia pacjenta powodującego zagrożenie życia albo w
razie jego śmierci (art. 20 ust. 2 i art. 26);
·
wyrażenia
zgody albo odmowy na umieszczenie go w tym zakładzie opieki zdrowotnej (art. 21
ust. 1 i art. 26);
·
wypisania z
zakładu opieki zdrowotnej na własne żądanie i uzyskania od lekarza informacji o
możliwych następstwach zaprzestania leczenia w tym zakładzie (art. 22 ust. 1 i
3 oraz art. 26);
·
udzielenia
mu niezbędnej pomocy i przewiezienia go do innego szpitala w sytuacji, gdy
pomimo decyzji uprawnionego lekarza o potrzebie niezwłocznego przyjęcia do
szpitala nie może być do tego szpitala przyjęty (art. 21);
·
świadczeń
zdrowotnych pogotowia ratunkowego w razie wypadku, urazu, porodu, nagłego
zachorowania lub nagłego pogorszenia stanu zdrowia powodującego zagrożenie
życia (art. 28).
W myśl Ustawy z dnia 5
grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza pacjent ma prawo do:
·
udzielania
mu świadczeń zdrowotnych przez lekarza, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy
medycznej, z dostępnymi lekarzowi metodami i środkami zapobiegania,
rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z
należytą starannością (art. 4);
·
uzyskania
od lekarza pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu
mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała
lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących
zwłoki (art. 30);
·
uzyskania
od lekarza przystępnej informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu,
proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających
się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach
leczenia oraz rokowaniu (art. 31 ust. 1);
·
zażądania
od lekarza informacji o swoim stanie zdrowia i o rokowaniu wówczas, gdy sądzi,
że lekarz ogranicza mu informację z uwagi na jego dobro (art. 31 ust. 4);
·
decydowania
o osobach, którym lekarz może udzielać informacji, o których mowa w pkt 3 art.
31 ust. 2;
·
wyrażenia
żądania, aby lekarz nie udzielał mu informacji, o których mowa w pkt 3 art. 31
ust. 3;
·
niewyrażenia
zgody na przeprowadzenie przez lekarza badania lub udzielenia mu innego
świadczenia zdrowotnego (art. 32 ust. 1);
·
wyrażenia
zgody albo odmowy na wykonanie mu zabiegu operacyjnego albo zastosowania wobec
niego metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko (w celu
podjęcia przez pacjenta decyzji lekarz musi udzielić mu informacji, o której
mowa w pkt 3 art. 34 ust. 1 i 2);
·
uzyskania od
lekarza informacji, jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu bądź stosowania
określonej metody leczenia lub diagnostyki, w związku z wystąpieniem okoliczności
stanowiących zagrożenie dla życia lub zdrowia pacjenta, lekarz dokonał zmian w
ich zakresie (art. 35 ust. 2);
·
poszanowania
przez lekarza jego intymności i godności osobistej (art. 36 ust. 1);
·
wyrażania
zgody albo odmowy na uczestniczenie przy udzielaniu mu świadczeń zdrowotnych
osób innych niż personel medyczny niezbędny ze względu na rodzaj świadczeń (art.
36 ust. 1 i 2);
·
wnioskowania
do lekarza o zasięgnięcie przez niego opinii właściwego lekarza specjalisty lub
zorganizowania konsylium lekarskiego (art. 37);
·
dostatecznie
wczesnego uprzedzenia go przez lekarza o zamiarze odstąpienia od leczenia i
wskazania mu realnych możliwości uzyskania określonego świadczenia zdrowotnego
u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej (art. 38 ust. 2);
·
zachowania
w tajemnicy informacji związanych z nim, a uzyskanych przez lekarza w związku z
wykonywaniem zawodu (art. 40 ust. 1);
·
uzyskania
od lekarza informacji o niekorzystnych dla niego skutkach, w przypadku
wyrażenia zgody na ujawnienie dotyczących go informacji będących w posiadaniu lekarza
(art. 40 ust. 2 pkt 4);
·
wyrażania
zgody lub odmowy na podawanie przez lekarza do publicznej wiadomości danych
umożliwiających identyfikację pacjenta (art. 40 ust. 4).
Na podstawie tej samej ustawy pacjent, który ma być poddany
eksperymentowi medycznemu, ma prawo do:
·
wyrażenia
zgody lub odmowy na udział w eksperymencie medycznym po uprzednim
poinformowaniu go przez lekarza o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia
eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku
oraz o możliwościach cofnięcia zgody i odstąpienia od udziału w eksperymencie w
każdym jego stadium (art. 24 ust. 1, art. 25 ust. 1 i art. 27 ust. 1);
·
poinformowania go przez
lekarza o niebezpieczeństwie dla zdrowia i życia, jakie może spowodować
natychmiastowe przerwanie eksperymentu (art. 24 ust. 2);
·
cofnięcia
zgody na eksperyment medyczny w każdym stadium eksperymentu (art. 27 ust. 1).
W myśl Ustawy z dnia 5
lipca 1996 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej pacjent ma prawo do:
·
udzielania
mu świadczeń zdrowotnych przez pielęgniarkę lub położną posiadającą prawo
wykonywania zawodu zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami
i środkami oraz zgodnie z zasadami etyki zawodowej i ze szczególną starannością
(art. 18);
·
udzielenia
mu pomocy przez pielęgniarkę lub położną zgodnie z posiadanymi przez nią
kwalifikacjami w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty przez niego życia
lub poważnego uszczerbku na zdrowiu (art. 19);
·
uzyskania
od pielęgniarki lub położnej informacji o jego prawach (art. 20 ust. 1);
·
uzyskania
od pielęgniarki lub położnej informacji o swoim stanie zdrowia w za kresie
związanym ze sprawowaną przez pielęgniarkę lub położną opieką pielęgnacyjną
(art. 20 ust. 2);
·
zachowania
w tajemnicy informacji związanych z nim, a uzyskanych przez pielęgniarkę lub
położną w związku z wykonywaniem zawodu (art. 21 ust. 1);
·
wyrażania
zgody lub odmowy na podawanie przez pielęgniarkę lub położną do publicznej
wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta (art. 21 ust. 4);
W myśl Ustawy z dnia
19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego pacjent z zaburzeniami
psychicznymi, chory psychicznie lub upośledzony umysłowo ma prawo do:
·
bezpłatnych
świadczeń zdrowotnych udzielanych mu przez publiczne zakłady psychiatrycznej
opieki zdrowotnej (art. 10 ust. 1);
·
bezpłatnych
leków i artykułów sanitarnych oraz pomieszczenia i wyżywienia, jeżeli przebywa
w szpitalu psychiatrycznym będącym publicznym zakładem opieki zdrowotnej (art.
10 ust. 2);
·
zapewnienia
mu metod postępowania leczniczego właściwych nie tylko z uwagi na cele
zdrowotne, ale także ze względu na interesy oraz inne jego dobra osobiste i
dążenie do poprawy jego zdrowia w sposób najmniej dla pacjenta uciążliwy (art.
12);
·
porozumiewania
się bez ograniczeń z rodziną i innymi osobami, w przypadku gdy przebywa w
szpitalu psychiatrycznym albo w domu pomocy społecznej (art. 13);
·
wystąpienia
o okresowe przebywanie poza szpitalem bez wypisywania go z zakładu (art. 14);
·
uprzedzenia
go o zamiarze zastosowania wobec niego przymusu bezpośredniego – dopuszczenie
zastosowania tego środka wobec pacjenta musi wynikać z ustawy (art. 18).
5. Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów
interpersonalnych z pacjentem, zespołem opiekuńczym
Komunikacja
wyrażająca troskę
Umiejętność okazywania troski można najlepiej przedstawić
poprzez interpretację angielskiego słowa CARE (troska, uwaga, opieka). Składają
się na nie następujące umiejętności związane z następującymi elementami:
C. Comfort (wygoda, komfort),
A. Acceptance (akceptacja),
R. Responsiveness (reagowanie),
E. Empathy (empatia).
Komfort
Pokierowanie rozmową w taki sposób, aby pacjent nie czuł się
niezręcznie przy omawianiu istotnych tematów. Osobiste problemy czy
nierozwiązane konflikty pielęgniarki nie powinny mieć wpływu na wysłuchanie
pacjenta.
Akceptacja
Wynika ona z poszanowana uczuć i nastawień, jakie pacjent
przynosi ze sobą. Czasem uczucia pacjenta związane z chorobą (np. irracjonalny
strach, niedowierzanie, apatia) mogą irytować personel. Dlatego ważne jest, aby
nie dopuścić do sytuacji, w której brak świadomości
ze strony pielęgniarki prowadzi do zakłóceń w osiągnięciu porozumienia z pacjentem.
Czasem brak zaufania ze strony pacjenta wynika z jego doświadczeń, jakie miał w
przeszłości w kontaktach ze służbą zdrowia. Im bardziej personel medyczny jest
świadomy znaczenia akceptacji, tym rzadziej używa zwrotów typu: „głowa do góry,
wszystko będzie w porządku”, czy „cóż, musi się pan wziąć w garść”.
Reagowanie
Chodzi o właściwą reakcję na pośrednie lub niekompletne
przekazy pacjenta w trakcie rozmowy. Najważniejsze elementy umiejętnego
reagowania to wrażliwość i czujność. Cechy te pomagają rozpoznawać wskazówki i
sygnały (np. zmiana modulacji głosu, zawahanie się, gest) świadczące o tym, że
jest coś, co należy dokładnie omówić.
Empatia
Jest pozytywną reakcją na uczucia drugiej osoby, bez względu
na to, czy wyrażane są one otwarcie,
czy nie. Empatia to przeciwieństwo obojętnej wyniosłości lub otwartego odrzucenia
uczuć innej osoby, ale też nie oznacza współczującego przyłączania się do tych
uczuć. Jest czymś pośrednim – wyraża zrozumienie i pomaga osiągnąć otwartość i
ciepło pomiędzy rozmówcami. Ustanowienie rozsądnych granic emocjonalnego
zaangażowania czy też potrzeby ciągłego wspierania innych chroni przed
syndromem „wypalenia” zawodowego.
Specyfika kontaktu
z pacjentem ze względu na etap choroby
W każdej fazie choroby pojawiają się charakterystyczne dla
niej sposoby reagowania pacjenta. Pierwszy etap to reakcja na chorobę.
Najważniejszym celem, który chcemy osiągnąć, jest akceptacja przez chorego jego
nowej sytuacji zdrowotnej i zmotywowanie go do wprowadzenia zmian. Drugi etap
najczęściej jest związany z rozpoczęciem leczenia. Wymaga to nauczenia pacjenta
przestrzegania zaleceń i reżimu samokontroli. Na tym etapie mogą pojawiać się
przejściowe kryzysy. Trzeci etap to adaptacja lub pojawiające się czasem
wyczerpanie, utrata wiary, poczucie malejącego wpływu na przebieg leczenia.
Choroba jest związana ze stresem. Sposób, w jaki pacjent radzi sobie z tym zjawiskiem,
wpływa na jakość rozwiązywania przez niego problemów. Szczególnie istotne jest
to w pierwszym etapie i w znacznym stopniu zależy od zachowań personelu wobec
pacjenta.
Pamiętaj, że:
·
Moment
zachorowania to sytuacja silnego stresu dla pacjenta i jego bliskich.
·
Towarzyszenie
pacjentowi i jego bliskim w trudnym okresie po diagnozie pomaga w odzyskaniu
równowagi i osiąganiu stanu adaptacji do nowej sytuacji.
·
Istnieje
ścisła zależność pomiędzy początkowymi emocjami a późniejszą gotowością do
podjęcia edukacji w zakresie samokontroli i radzenia sobie z chorobą.
Rozmowy w
pierwszej fazie choroby, czyli jak pomóc na początku
·
Bądź blisko
pacjenta i jego rodziny. Pokaż im, że nie są sami i mogą liczyć na twoją pomoc.
·
Okaż zainteresowanie tym, co
przeżywają, i zrozumienie ich trudnej sytuacji.
·
Słuchaj
tak, aby nie obawiali się zadawać pytań, wyrażać swoich emocji, ujawniać niepewności
i wątpliwości.
·
O chorobie mów spokojnie,
rzeczowo, unikaj zbędnych emocji i emocjonalnych sformułowań.
·
Nie minimalizuj znaczenia i
powagi choroby, ale pokaż im chorobę od jej lepszej strony.
·
Na początku
ograniczaj informacje negatywne (zagrożenia, powikłania, trudności). Są
wystarczająco przestraszeni, że w ogóle dotknęła ich przewlekła choroba.
·
Przekazuj
wiadomości wzbudzające nadzieję na pomyślny przebieg leczenia i dobre życie
pomimo choroby.
Specyfika kontaktu
z pacjentem ze względu na jego wiek. Rozmowy z pacjentem, czyli jak pomóc mu
zgodzić się na zmiany
·
Weź pod uwagę, że dość często personel
medyczny kojarzy się choremu z przykrym faktem pobytu w szpitalu, koniecznością
zabiegów, iniekcji, nakazami, zakazami, oddaleniem od domu i brakiem swobody.
Wszystko to zaburza poczucie bezpieczeństwa i emocjonalny komfort chorego. Trzeba pomóc mu poczuć się
dobrze w nowej sytuacji i w nowym środowisku.
·
Przedstaw
się pacjentowi, powiedz, kim jesteś, i jak masz na imię. Zaproś do wspólnej
zabawy-rozmowy. Dowiedz się, co pacjent lubi.
·
Zadbaj o
bezpieczną, przyjemną atmosferę spotkania.
·
Mów głosem
łagodnym, z miłym uśmiechem.
·
Mów jak do
partnera, ale język dostosuj do poziomu chorego. Pamiętaj, jak ważny dla
chorego jest dialog behawioralny.
·
Łatwiej
rozmawiać, gdy oczy twoje i dziecka są na tym samym poziomie, więc pochyl się,
usiądź, ukucnij, tak aby nie patrzeć na małego pacjenta z góry.
·
Zawsze
zwracaj się do dziecka, używając jego imienia lub innego, które ono wskaże (np.
tak jak je nazywają rodzice).
·
Nie zmuszaj
do współpracy, cierpliwie poczekaj. Daj pacjentowi czas na adaptację.
·
Słuchaj
uważnie i bez pośpiechu, co pacjent ma ci do powiedzenia i o co pyta. Jego
pytania potraktuj poważnie.
·
Spokojnie,
cierpliwie wytłumacz cel i przebieg zabiegu lub badania. Udziel wyjaśnień
i dodaj otuchy.
·
Nie
wprowadzaj w błąd, nie ukrywaj prawdy, ale zawsze dostosuj sposób odpowiedzi do
emocjonalnych i poznawczych możliwości pacjenta.
Trudne relacje z
pacjentami
Relacje bywają utrudnione z tymi pacjenci, którzy ujawniają
dodatkowe problemy wynikające z ich osobowości i utrwalonych zachowań, stanu
emocjonalnego lub innych chorób.
Do tej grupy należą:
·
chorzy
określani jako „pacjenci z oporem”,
·
małomówni,
·
z depresją,
·
chorzy
określani jako „somatyzujący”,
·
nadmiernie
gadatliwi,
·
obciążający
emocjonalnie,
·
nastawieni
lękowo.
Czynniki determinujące opór pacjenta:
·
„Jestem zmuszony”
– postawa ta wynika z braku możliwości samodzielnego podejmowania decyzji
dotyczących terapii.
·
„Nie tak” –
pacjent ma własną teorię leczenia, odmienną niż proponowana terapia.
·
„Nie
wierzę” – pacjent okazuje nieufność wobec możliwości poradzenia sobie z chorobą
i wobec skuteczności metody leczenia.
·
„Nie z
tobą” – pacjent ma zastrzeżenia do osoby uczestniczącej w procesie leczenia
(uraz z przeszłości, brak dobrej komunikacji).
·
„Opłaca mi
się chorować” – powody, dla których pacjent traktuje chorobę jako wartość, mogą
wynikać z: chęci zwrócenia na siebie uwagi, korzyści finansowej, widoków na
rozwiązanie problemów zawodowych (renta) i problemów rodzinnych (postawa
skrzywdzonej przez los ofiary).
·
Strach
przed diagnozą.
·
Złe
doświadczenia wynikające z długotrwałego kontaktu z osobą chorą na cukrzycę
(inny chory w rodzinie: trudny, kłopotliwy przebieg choroby, powikłania,
śmierć).
Powody małomówności chorego:
·
obecność
innych osób, takich jak inni pacjenci, studenci czy odwiedzający;
·
obawa
pacjenta, że wyrażanie głośno swego problemu może prowadzić do potwierdzenia
najgorszych przeczuć dotyczących rozpoznania;
·
zakłopotanie
i zawstydzenie z powodu natury dolegliwości (np. alkoholizm, impotencja);
·
bariery
kulturowe i wynikająca z nich niechęć do rozmawiania o problemach osobistych;
·
cechy
osobowości.
Gdy chory jest małomówny, należy użyć wszystkich swoich
umiejętności komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Przydatne jest umiejętne
stosowanie ciszy, pauzy.
Przysłowie „milczenie jest złotem” dobrze się sprawdza się w tym przypadku.
Cierpliwość, takt i czas poświęcony pacjentowi ułatwia mu przezwyciężenie
przeszkód utrudniających ujawnienie jego lęków, obaw i potrzeb.
Pośrednie błędy
jatrogenne, czyli czego nie robić w komunikacji z pacjentem
W psychologicznym postępowaniu personelu medycznego pośredni
błąd jatrogenny to taki błąd, który w wyniku zmiany zachowań pacjenta może
doprowadzić do zakłóceń procesu leczenia i w rezultacie do pogorszenia się jego
stanu somatycznego. Zachowania i działania, których należy unikać:
·
krytykowanie,
ocenianie, i obwinianie – mogą poważnie zakłócić funkcjonowanie pacjenta i
spowodować skutki przez Ciebie niezamierzone;
·
używanie
niezrozumiałego języka, niejasne i nieprecyzyjne informowanie – źle zrozumiana
informacja może być odebrana jako zagrożenie i spowodować nieuzasadniony
niepokój pacjenta;
·
nieinformowanie
pacjenta – brak informacji, konfrontacja z tym, co nieznane, może prowokować
silny lęk u chorego i pogorszenie jego samopoczucia;
·
straszenie
w celu zmotywowania pacjenta – to metoda motywowania, która może przynieść
nieoczekiwane negatywne skutki, np. uruchomienie mechanizmu zaprzeczania lub
wzmocnienie niekorzystnej postawy, utrwalenie się zachowania, które chcemy
zmienić;
·
przedmiotowe
traktowanie pacjenta – np. rozmowy o chorym z innymi osobami z zespołu w
jego obecności, ignorowanie go zamiast bezpośredniego zwracania się do niego;
·
prowadzenie
ważnych rozmów z pacjentem w obecności osób postronnych (np. innych
pacjentów, ich rodzin);
·
pośpiech,
ponaglanie, okazywanie zniecierpliwienia;
·
nakazywanie,
upominanie, pouczanie;
·
etykietowanie;
·
indagowanie,
moralizowanie.
Komunikacja dla
celów edukacji terapeutycznej, czyli jak rozmawiać o samokontroli
Uzyskanie przez pacjenta wiedzy na temat choroby i
opanowanie zasad samokontroli daje mu poczucie kompetencji do radzenia sobie z
chorobą. Aby mógł to osiągnąć, konieczne jest odpowiednie szkolenie prowadzone
z uwzględnieniem poznawczego, emocjonalnego i motywacyjnego aspektu procesu
uczenia się.
·
Wyjaśnij
pacjentowi znaczenie samokontroli oraz przebieg szkolenia. Pozytywnie przedstaw
program spotkań.
·
Objaśniaj
potrzebne terminy medyczne. Stopniowo wprowadzaj je do słownika waszych rozmów,
tak aby pacjent poznał ich znaczenie i umiał je stosować.
·
Zachęcaj
pacjenta do podjęcia trudnego wysiłku opanowania samokontroli.
·
Stwarzaj
korzystną, swobodną i przyjazną atmosferę spotkań. To bardzo ułatwia koncentrację
i przyswajanie informacji.
·
Dostosuj
tempo szkolenia do tempa uczenia się pacjenta. Dozuj trudności stopniowo,
przechodząc od rzeczy łatwych do trudniejszych.
·
Sprawdzając
wiedzę, precyzuj jasno pytania. Nie zadawaj kilku pytań jednocześnie.
·
Jeśli
pacjent ma trudność z opanowaniem wiadomości lub praktycznych umiejętności, nie
krytykuj, nie oceniaj, dodaj odwagi i cierpliwie udzielaj wyjaśnień.
·
Stosuj
język, który pacjent rozumie.
·
Postaraj
się pomóc pacjentowi traktować samokontrolę jako własny nawyk, a nie jako
zewnętrzny przymus (http://pharmaclub.nazwa.pl/pfed/pliki/broszura_komunikacja_interpersonalna_p2.pdf).
Bibliografia
Literatura
obowiązkowa
Bodys-Cupak I., Czaja E., Dzikowska M., Modele opieki pielęgniarskiej nad chorym dorosłym.
Podręcznik dla studiów medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2010.
Brzezińska
Graczkowska M., Poradnik terapeutyczny.
Jak pracować z seniorami w domu pomocy społecznej?, Difin, Warszawa 2012.
Fry S.T., Etyka w
praktyce pielęgniarskiej, PTP, Warszawa 1997.
Kinghorn S., Gaines S., Opieka paliatywna, red. wyd. polskiego de Walden-Gałuszko K.,
Gaworska-Krzemińska A., Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
Konstytucja
Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. 1997
nr 78 poz. 483).
Kurpas D., Kossolik
K., Rehabilitacja w pielęgniarstwie,
Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2010.
Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie podstawy
programowej kształcenia w zawodach (Dz. U.
2012 nr 0 poz. 184).
Rybka M., Znajomość prawa a dylematy moralne,
„Magazyn Pielęgniarki i Położnej” 2004, nr 12.
Szewczuk W., Psychologia, Warszawa 1966.
Szwałkiewicz E., Opiekun medyczny w praktyce, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
|
Talarska D., Wieczorowska-Tobis K.,
Szwałkiewicz E., Opieka nad osobami
przewlekle chorymi, w wieku podeszłym i niesamodzielnymi, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, 2010, 2011.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego
(Dz. U. 1994 nr 111 poz. 535).
Ustawa
z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 91 poz. 408).
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U.
1997 nr 28 poz. 152).
Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodzie pielęgniarki i położnej (Dz. U.
1996 nr 91 poz. 410).
|
Literatura dodatkowa
Kwiatkowska A.,
Krajewska-Kułak E., Panek W., Komunikowanie
interpersonalne w pielęgniarstwie, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003.
Marcinkowski
J.T., Higiena profilaktyka i organizacja
w zawodach medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
Netografia
