Spis treści:
Wprowadzenie
1. Metody, zasady wykonywania zabiegów
higieniczno-pielęgnacyjnych
2. Higiena otoczenia chorego
3. Higiena ciała chorego
4. Zabiegi przeciwzapalne
5. Zapobieganie zakażeniom
Bibliografia
Wprowadzenie
Zabiegi higieniczne, jakie wykonuje
opiekun, pozwalają nie tylko na zachowanie czystości czy poprawę samopoczucia
pacjenta, ale są także elementem tworzącym relację, elementem profilaktyki
zakażeń czy odleżyn.
W życiu chorego, zwłaszcza chorego przewlekle, stale trzeba
walczyć o wysoką jakość życia. Dążąc do poprawy tej jakości, dbając o
zachowanie komfortu i dobrego samopoczucia chorego, opiekun musi dać od siebie
bardzo wiele. Poprawa jakości życia chorego idzie w parze ze staraniem o
nadanie jego życiu wartości, co jest tym trudniejsze, im bardziej chory jest
zależny od opiekuna.
Wyzwania pracy z
chorym
Praca z chorym nie jest łatwa – wymaga dużych pokładów
ciepła i cierpliwości, olbrzymiej empatii i zaangażowania. Dla opiekunów jest
to praca ciężka fizycznie i wyczerpująca emocjonalnie. Chory człowiek bywa
niewdzięczny, niemiły i agresywny, a opiekun nie może odpłacić się tym samym. Z
uśmiechem na twarzy musi wykonywać nawet najbardziej przykre czynności, być
świadkiem wielu nieprzyjemnych sytuacji, pracować z wieloma różnymi
schorzeniami. Z drugiej strony pacjenci potrafią okazać wielką wdzięczność, z
radością reagować na każdy gest opiekuna i wyrozumiale podchodzić do słabości
czy niedociągnięć, jakie widzą w pracy swoich opiekunów.
Dla chorego bycie pacjentem także nie jest proste.
Niejednokrotnie oznacza to konieczność przełamania swojego wstydu, pozwolenie
na naruszenie własnej nietykalności i przekroczenie granic intymności.
Pacjentom często ciężko przychodzi pogodzenie się z faktem, że są słabym
ogniwem w relacji z opiekunem, że ich ciało czy umysł zawodzą na tyle, że
potrzebna jest druga osoba, aby chory mógł dojść do zdrowia lub dalej na nim
nie podupadać. Chory, który nie przyjmuje do wiadomości, że potrzebuje opieki,
jest jeszcze trudniejszym pacjentem.
Relacja
opiekun–pacjent
Pod każdym względem relacja chorych z opiekunami jest
skomplikowana i to, w jaki sposób będzie przebiegać, warunkowane jest wieloma
czynnikami. Z pewnością codzienna pielęgnacja jest jednym z punktów zapalnych.
Bardzo łatwo tu o naruszenie kruchych granic, jakie utrzymują stan komfortu,
poczucia bezpieczeństwa i zaufania, którym darzą się wzajemnie chory i jego
opiekun. Z tego powodu warto zwrócić szczególną uwagę na proces pielęgnacyjny.
Zabiegi higieniczne, jakie wykonuje opiekun, pozwalają nie
tylko na zachowanie czystości czy poprawę samopoczucia pacjenta, ale są także
elementem tworzącym relację i elementem profilaktyki zakażeń czy odleżyn.
Ponieważ pielęgnacja odbywa się regularnie, pozwala na dokładną obserwację
stanu chorego, w tym także zmian skórnych, jakie mogą się pojawić. Dzięki temu
możliwa jest szybka reakcja na pierwsze symptomy sugerujące nieprawidłowości.
Budowanie
więzi między chorym a jego opiekunem podczas codziennej pielęgnacji jest
istotne z punktu widzenia całego procesu opieki. Wzajemne zaufanie widoczne
podczas tej najbardziej intymnej czynności, jaką jest higiena chorego, będzie
również zauważalne w innych sytuacjach – podczas rozwiązywania konfliktów,
opanowywania agresywnych zachowań czy zmiany opatrunków lub podawania leków.
Warto więc rozmawiać z pacjentem podczas zabiegów pielęgnacyjnych, słuchać, jakie są jego potrzeby, i reagować na sygnały, jakie
wysyła
1.
Metody,
zasady wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych
Zapewnienie czystości
ciała pacjenta
Częstość wykonywania toalety uzależniona jest od stanu
pacjenta, jego aktywności, stanu skóry, ilości wydzielanego potu, temperatury
otoczenia i nawyków higienicznych. Każdy pacjent w warunkach szpitalnych
powinien mieć raz dziennie umyte całe ciało. Częsta kąpiel (2–3 razy dziennie)
całego ciała wskazana jest u osób, które nadmiernie się pocą, rzadziej (2–3
razy w tygodniu) jest ona wskazana u ludzi starszych, z tym że toaletę
częściową przeprowadza się u nich codziennie. W toalecie wyróżniamy: kąpiel
całego ciała – kąpiel pod natryskiem, kąpiel w wannie, mycie całego ciała w
łóżku.
W każdym przypadku wykonywane czynności można podzielić na
czynności przygotowawcze, czynności właściwe i czynności końcowe.
Kąpiel w wannie
Można ją
zalecić pacjentom samodzielnym przy niewielkiej pomocy osób drugich bądź
specjalnych urządzeń technicznych. Pacjenci mogą być umieszczani i wyjmowani z
wanny bez narażenia ich stanu zdrowia na dodatkowe dolegliwości, które można przewidzieć,
np. stan niedociśnienia krwi.
Czynności
przygotowawcze
1.
Zapoznanie się ze stanem pacjenta.
2.
Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
·
przygotowanie
zestawu: ręczników kąpielowych, myjki lub gąbki do mycia, mydła, czystej
bielizny osobistej, maty kąpielowej, termometru kąpielowego, wywieszki o treści
„łazienka zajęta”, podpórki ułatwiającej wejście i wyjście z wanny, krzesła,
stołka do kąpieli w pozycji siedzącej, udogodnień technicznych (np. podnośników
elektronicznych, hydraulicznych),
·
zapewnienie temperatury ok. 22–26°C w łazience,
·
ocena stanu czystości pomieszczenia i wanny,
·
wyłożenie wanny i podłogi matą kąpielową,
·
napełnienie wanny wodą o odpowiedniej temperaturze (dla
dzieci 32–38°C),
·
skontrolowanie temperatury wody termometrem kąpielowym,
·
umieszczenie na drzwiach zawieszki „łazienka zajęta”.
3.
Przygotowanie pacjenta
·
wyjaśnienie
pacjentowi sposobu regulacji wody i korzystania z udogodnień,
·
wyjaśnienie
sposobu korzystania z dzwonka alarmowego,
·
ewentualne
zabezpieczenie np. opatrunku, cewnika, przetoki,
·
jeżeli
pacjent sobie życzy, zostawiamy go samego, ale należy zaznaczyć, by nie zamykał
drzwi na klucz.
Czynności właściwe
1.
Podczas wprowadzania pacjenta do łazienki należy
ustalić zakres potrzebnej mu pomocy.
2.
Skontrolowanie po raz drugi temperatury wody.
3.
Pomoc pacjentowi w zdjęciu bielizny (jeżeli jest to
konieczne).
4.
Wprowadzenie pacjenta do wanny.
5.
Okresowa kontrola stanu pacjenta podczas kąpieli
(słowna lub naoczna).
6.
Zapewnienie minimum 10–15 minut na wykonanie kąpieli.
7.
Po zakończeniu kąpieli kontrola stanu skóry.
8.
Pomoc pacjentowi w wyjściu z wanny, osuszeniu oraz
założeniu bielizny osobistej.
Czynności końcowe
1.
Uporządkowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
·
przygotowanie
sali pacjenta – zamknięcie okien, przesłanie łóżka,
·
uporządkowanie
przyborów toaletowych i zabezpieczenie brudnej bielizny.
2.
Postępowanie z pacjentem – zapewnienie bezpiecznego
powrotu pacjenta na salę.
3.
Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę –
odnotowanie w dokumentacji pacjenta wykonania kąpieli.
Mycie całego ciała w łóżku
W wielu
sytuacjach, ze względu na stan zdrowia pacjenta, konieczne jest wykonanie toalety
całego ciała w łóżku. Do sytuacji takich zaliczamy m.in.:
·
leczenie
spoczynkowe, np. osoba pozostająca w łóżku z powodu leczenia ostrej niewydolności
krążenia,
·
opatrunki
gipsowe założone na rozległe powierzchnie ciała,
·
stosowanie
wyciągów bezpośrednich,
·
chory w
stanie nieprzytomności.
Czynności
przygotowawcze:
1.
Przygotowanie pielęgniarki:
·
rozpoznanie
stanu fizycznego i higienicznego pacjenta,
·
higieniczne
mycie rąk,
·
założenie
rękawiczek.
2.
Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
·
przygotowanie
zestawu: parawanu, rękawiczek, miski nerkowatej, mydła, mydelniczki, płynu do
higieny intymnej, myjki lub gąbki, ręczników (cienkiego i grubego), gazików,
wacików, patyczków higienicznych, maści pielęgnacyjnych, ochronnych (np.
Sudocremu), maści witaminowej, spirytusu salicylowego lub specjalnych zawiesin,
oliwek do nacierania pleców i pośladków, emulsji do ciała Menalid, Menalid żel
do masażu skóry, dzbanka z ciepła wodą, miednicy z wodą o temperaturze 43–46°C,
basenu jednorazowego lub wielokrotnego użytku, pasty, szczoteczki, kubka z
ciepłą wodą do mycia zębów, szczoteczki do paznokci, pumeksu, podkładów
higienicznych,
·
zamknięcie w sali okien i drzwi,
·
zapewnienie optymalnej temperatury w pomieszczeniu, w
którym będzie odbywała się toaleta,
·
zabezpieczenie łóżka parawanem,
·
ustawienie miednicy z wodą na krześle, tacy z zestawem
na stoliku przyłóżkowym oraz zawieszenie ręczników i myjek w zasięgu ręki.
3.
Przygotowanie pacjenta:
·
poinformowanie
pacjenta o planowanych działaniach,
·
uzyskanie
zgody chorego na przeprowadzenie toalety,
·
zapewnienie
warunków intymności,
·
zapewnienie
pacjentowi wygodnej i bezpiecznej pozycji ciała.
Czynności właściwe
Mycie zębów
1.
Podłożenie pod brodę pacjenta cienkiego ręcznika.
2.
Uniesienie głowy pacjenta (lewą ręką).
3.
Podanie kubka z wodą do przepłukania jamy ustnej (prawą
ręką).
4.
Odstawienie kubka wody ruchem skierowanym poniżej głowy
pacjenta na stolik i podanie miski nerkowatej.
5.
Podanie pacjentowi szczoteczki z nałożoną pastą do
zębów.
6.
Pacjent myje zęby samodzielnie. Jeżeli jego możliwości
w tym zakresie są ograniczone, pielęgniarka myje jego zęby według sposobu
przedstawionego podczas toalety jamy ustnej.
7.
Odłożenie szczoteczki.
8.
Naprzemienne podawanie wody i miski nerkowatej, aż do
momentu całkowitego wypłukania jamy ustnej przez pacjenta.
9.
Osuszenie ręcznikiem ust pacjenta.
10.
Wyjęcie ręcznika spod brody pacjenta.
Mycie
twarzy, uszu, nosa, szyi
1.
Zdjęcie pacjentowi koszuli.
2.
Podłożenie pod głowę pacjenta zmarszczonego, cienkiego
ręcznika.
3.
Zmoczenie myjki (bez mydła) i zmycie powiek w kierunku
od zewnętrznego do wewnętrznego kąta oka (każde oko umyte inną myjką). W
przypadku sklejonych powiek, obecności zaschniętej wydzieliny, pozostawienie na
około 30 s zwilżonego wodą gazika, następnie zmycie powiek.
4.
Oczyszczenie za pomocą patyczków higienicznych jam
nosowych.
5.
Umycie twarzy pacjenta za pomocą ruchów
okrężno-posuwistych.
6.
Osuszenie umytej twarzy.
7.
Nałożenie na usta i okolice wyjścia jam nosowych (jeśli
są wysuszone) maści pielęgnacyjnej.
8.
Oczyszczenie widocznej części przewodów słuchowych za
pomocą zmoczonego gazika i patyczków higienicznych.
9.
Umycie gąbką lub myjką z mydłem zewnętrznej i
wewnętrznej strony małżowin usznych.
10.
Umycie i osuszenie szyi pacjenta.
11.
Usunięcie ręcznika spod głowy.
Mycie kończyn górnych
1.
Odsłonięcie kończyny górnej pacjenta.
2.
Podłożenie ręcznika kąpielowego w taki sposób, aby w
okolicy pachy można było go założyć na wierzchnie przykrycie.
3.
Ustawienie pod dłonią pacjenta miednicy z wodą, a obok
mydelniczki.
4.
Mycie kończyny górnej – najpierw strony zewnętrznej
przedramienia i ramienia, a następnie strony wewnętrznej (w celu pobudzenia i
ułatwienia odpływu żylnego stosowanie silnego ucisku podczas ruchów myjki do
góry).
5.
Umycie dołu pachowego – w celu lepszego dostępu do
pachy, uniesienie kończyny pacjenta w stanie barkowym ponad jego głowę.
6.
Umycie dłoni pacjenta (należy pamiętać o używaniu
szczoteczki do paznokci).
7.
Wytarcie kończyny ręcznikiem, następnie nakrycie
wierzchnim przykryciem.
8.
Obcięcie paznokci u palców rąk (gdy istnieje taka
konieczność).
9.
Umycie drugiej kończyny górnej – powtórzenie powyższych
czynności.
Mycie klatki piersiowej i brzucha
1.
Ułożenie na wierzchnim przykryciu ręcznika kąpielowego.
2.
Przytrzymanie go od góry i wsunięcie ręki pod ręcznik.
Uchwycenie górnego brzegu wierzchniego przykrycia i wysunięcie go spod ręcznika
bez odkrywania klatki piersiowej pacjenta, do okolicy bioder pacjenta.
3.
Umycie klatki piersiowej – wsunięcie namydlonej myjki
pod ręcznik, tak aby nadmiernie nie odsłaniać klatki piersiowej, szczególnie u
kobiet.
4.
Ocena stanu skóry pod piersiami (odparzenia). Po umyciu
należy ten obszar należy dokładnie spłukać i osuszyć, ewentualnie natalkować.
5.
Osuszenie klatki piersiowej ręcznikiem.
6.
Umycie brzucha, pępka i okolic bioder (w ten sam sposób
jak klatkę piersiową).
7.
Osuszenie umytych okolic ciała (uchwycenie za dolny
koniec ręcznika i górny wierzchniego przykrycia i wykonanie ruchu do góry,
równocześnie naciągając koc na pacjenta i zdejmując z niego ręcznik).
Mycie kończyn dolnych
1.
Ułożenie kończyn dolnych pacjenta na odwiedzeniu.
2.
Odsłonięcie kończyny ze zwróceniem uwagi na zachowanie
intymności pacjenta.
3.
Ugięcie kończyny dolnej i położenie w poprzek w miejscu
poniżej uda ręcznika (tak, aby ochraniał on wierzchnie przykrycie łóżka,
prześcieradło, kołdrę).
4.
Umycie, spłukanie, wytarcie uda.
5.
Włożenie ręcznika pod podudzie i stopę.
6.
Wstawienie miednicy pod stopę.
7.
Umycie i spłukanie podudzia.
8.
Umycie stopy – podczas jej mycia, mocne naciskanie na
jej podeszwę (masaż) oraz używanie szczoteczki do paznokci, jeżeli istnieje
konieczność zastosowanie pumeksu.
9.
Usunięcie miednicy.
10.
Wytarcie podudzia oraz stopy.
11.
Obcięcie paznokci.
12.
Umycie drugiej kończyny dolnej (powtórzenie czynności).
Mycie pleców i pośladków
1.
Ułożenie pacjenta na boku.
2.
Założenie wierzchniego przykrycia na pacjenta (tak, aby
uwidocznione zostały plecy).
3.
Ułożenie ręcznika wzdłuż pleców, a nawet nieznacznie
pod ciało.
4.
Umycie pleców, pośladków, a na końcu szpary
pośladkowej.
5.
Osuszenie umytych części ciała, dodatkowe natarcie ich
spirytusem salicylowym, lotionem bądź oliwką i wykonanie przez 5–10 minut
masażu ze zwróceniem szczególnej uwagi na plecy, pośladki, okolice kości
krzyżowej.
Mycie krocza i zewnętrznych narządów
płciowych
1.
Ustawienie w odwiedzeniu kończyn dolnych pacjenta i
ugięcie ich w stawach kolanowych.
2.
Podłożenie pod pośladki podkładu zabezpieczającego
łóżko.
3.
Wykonanie zwierzchniego przykrycia tzw. budki (na
ugięte kończyny dolne podciągnięcie dolnej części wierzchniego przykrycia do
wysokości kolan pacjenta, po bokach kołdra jest opuszczona na materac i
podwinięta pod stopy.
4. Mycie
krocza u kobiet:
·
podłożenie
basenu pod pośladki,
·
umycie
pachwin w kierunku od spojenia do odbytu,
·
umycie
spojenia łonowego,
·
umycie
zewnętrznych narządów płciowych ruchami od spojenia łonowego do odbytu,
·
polanie
niewielką ilością wody wewnętrznej powierzchni uda,
·
spłukanie i
osuszenie umytych okolic i zewnętrznych narządów płciowych,
·
wyjęcie i
odstawienie basenu.
Mycie krocza u mężczyzn:
·
podłożenie
ręcznika pod pośladki,
·
odciągnięcie
napletka,
·
umycie
żołędzi gazikiem lub wacikiem zwilżonym wyłącznie wodą,
·
po umyciu
naciągnięcie napletka,
·
umycie obu
pachwin,
·
umycie
worka mosznowego – obserwacja, czy nie występują zmiany o charakterze odparzeń,
·
umycie
okolicy krocza i osuszenie ręcznikiem,
·
usunięcie
podkładu.
Czesanie włosów:
1.
Podłożenie pod głowę ręcznika.
2.
Podzielenie włosów na połowy.
3.
Zwrócenie głowy pacjenta w prawo i uczesanie lewej
połowy włosów.
4.
Następnie odwrócenie głowy pacjenta w lewo i uczesanie
prawej połowy włosów (w przypadku długich włosów należy czesać je pasmami,
rozpoczynając od końca włosów i równocześnie przytrzymując mocno ponad miejscem
rozczesywanym).
Czynności końcowe
1.
Uporządkowanie sprzętu, materiału i otoczenia:
·
umycie i
dezynfekcja użytych przyborów zgodnie z przyjętymi zasadami,
·
odstawienie
parawanu,
·
zapewnienie
estetycznego wyglądu najbliższego otoczenia.
2.
Postępowanie z pacjentem:
·
poprawienie
zasłania łóżka,
·
umożliwienie
pacjentowi odpoczynku poprzez zapewnienie ciszy i spokoju.
3.
Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę:
·
zdjęcie
rękawiczek,
·
higieniczne
mycie rąk,
·
udokumentowanie
wykonania toalety całego ciała pacjenta w łóżku,
·
zapisanie w
dokumentacji pacjenta danych dotyczących np. rozległości odparzeń, odleżyn i
innych zmian na skórze zaobserwowanych w czasie zabiegu, ewentualnie
przekazanie uwag lekarzowi.
Zapewnienie higieny jamy ustnej
Podstawy
zapewnienia higieny jamy ustnej:
·
w skład
toalety jamy ustnej wchodzi mycie zębów, podniebienia i języka oraz
oczyszczenie przestrzeni między zębami i tkanek znajdujących się pomiędzy zębami
a policzkami.
·
mycie zębów powinno odbywać się rano po obudzeniu oraz
przed snem, a także po każdym posiłku.
W warunkach
szpitalnych dieta często jest jednym z elementów procesu leczenia. Dlatego nie
może być pozbawiona produktów żywnościowych wpływających na oczyszczenie jamy
ustnej, czyli pokarmów twardych, np. jabłek, czerstwego pieczywa.
Utrzymanie
higieny jamy ustnej może być warunkowane ograniczoną wydolnością samoobsługową
pacjenta oraz niepoprawnymi nawykami higienicznymi.
Celem
toalety jamy ustnej jest:
·
oczyszczenie
jamy ustnej z resztek pokarmów,
·
zapobieganie
stanom zapalnym i zakażeniom w jamie ustnej,
·
zlikwidowanie
przykrego smaku i zapachu z ust,
·
poprawa
samopoczucia pacjenta,
·
zapobieganie
próchnicy,
·
pobudzenie
wydzielania śliny,
·
wykonanie
masażu dziąseł,
·
leczenie
określonych zmian patologicznych według zleceń lekarskich.
Podczas
wykonywania toalety jamy ustnej obowiązują następujące zasady:
1.
Zapoznanie się ze stanem pacjenta i ocena stopnia jego
samodzielności w celu określenia zakresu pomocy, jakiej będzie wymagał.
2.
Uzgodnienie pory wykonania pielęgnacji jamy ustnej
pacjenta.
3.
Szanowanie prawidłowych nawyków i zwyczajów
higienicznych pacjenta, w przypadku negatywnych – przeprowadzenie działań
edukacyjnych.
4.
Stosowanie środków do płukania jamy ustnej,
uwzględniając rodzaj zmian chorobowych, jeżeli takie są.
2.
Higiena
otoczenia chorego
Wybór
pomieszczenia
Przy krótkotrwałym niedomaganiu najlepszym wyjściem jest
pozostawienie chorego we własnym pokoju. Jeżeli chory będzie mógł wkrótce
wstać, nie ma potrzeby przemeblowywać całego domu. Choroba przewlekła wymaga
innych rozwiązań i stanowi wskazanie do urządzenia osobnego pokoju.
Uwzględniamy w nim zapewnienie spokoju i intymności oraz możliwości wykonywania
zabiegów pielęgnacyjnych. W przypadku długotrwałej choroby najlepiej wybrać
pokój blisko łazienki i toalety. Jeśli chory może chodzić, jego droga do
pomieszczeń sanitarnych będzie mniej męcząca. Jeśli natomiast jest przykuty do
łóżka, noszenie basenu lub krzesła higienicznego do blisko położonej łazienki
oszczędzi wiele czasu. Można
zdecydować się na urządzenie pokoju chorego obok kuchni lub salonu, by chory
nie czuł się odizolowany od pozostałych domowników. Jeśli mamy do czynienia z
osobą korzystającą z wózka inwalidzkiego, jej pokój powinien znajdować się na
parterze lub w budynku należy zainstalować windę.
W mieszkaniu należy poszerzyć drzwi oraz zlikwidować progi.
Każdy przypadek jest odmienny, należy zatem rozważyć
wszystkie okoliczności przemawiające za urządzeniem pokoju chorego w tym czy
innym pomieszczeniu, biorąc pod uwagę zarówno potrzeby rodziny, jak i układ
domu.
Pokój
chorego
Przewlekle chory zmuszony jest niekiedy do przebywania w tym
samym pomieszczeniu nawet przez kilka lat.
Ważne jest więc urządzenie go tak, by wystrój z jednej strony pobudzał
wyobraźnię i inspirował chorego, z drugiej zaś tworzył miły i przytulny
nastrój. Czytanie książek, gazet i pism ilustrowanych wypełnia czas chorego i
wraz z telewizją oraz radiem dostarcza mu rozrywki, pobudza także jego
zainteresowania światem zewnętrznym. Jednak niezależnie od tego jak atrakcyjnie
urządzone będzie otoczenie chorego, należy pamiętać, że odwiedziny przyjaciół i
krewnych również korzystnie wpłyną na jego samopoczucie. Należy więc pozostawić
w pokoju wygodne krzesła.
Rzeczy osobiste, takie jak fotografie bliskich chorego, mają także dobry wpływ na jego
nastrój. Zegar ustawiony w widocznym miejscu pomoże zachować poczucie czasu, a
mały ręczny dzwonek posłuży w razie potrzeby do wezwania pomocy. Należy również
zainstalować przy łóżku dającą dobre światło lampę nocną.
By pokój chorego zachował domową atmosferę, powinien być
czysty. Należy więc ustawić
w pobliżu łóżka kosz na odpadki – najlepiej z umieszczoną w nim torebką plastikową,
do której chory będzie mógł wrzucać zużyte chusteczki papierowe i inne odpadki.
Temperatura i
wilgotność
W pokoju chorego, zwłaszcza jeśli jest nim dziecko lub osoba
w podeszłym wieku, musi być ciepło. Szczególnie ważne jest, by choremu nie było
zimno w czasie wykonywania przy nim zabiegów higienicznych lub ścielenia łóżka
– okna powinny być wówczas zamknięte. Poza tym pokój należy dobrze wietrzyć.
Gdy w budynku działa centralne ogrzewanie, obniża się wilgotność powietrza –
chory zaczyna skarżyć się na suchość jamy ustnej i nosa oraz bóle gardła i
głowy. Najlepiej w takim wypadku zakupić nawilżacz powietrza lub ustawić w
pobliżu kaloryfera naczynie z wodą, którą uzupełnia się w miarę potrzeby.
Ustawianie mebli
Pokój nie powinien być zastawiony meblami, gdyż utrudnia to
poruszanie się po nim. Jeśli łóżko stoi pod ścianą, należy je odsunąć tak, by
był do niego swobodny dostęp z każdej strony. Gdyby nie było to możliwe, należy
je ustawić tak, by w razie potrzeby łatwo dało się przesunąć. Zarówno w dużym,
jak i małym pokoju łóżko stanowi jego punkt centralny, nie powinno być jednak
ustawione w przeciągu, lecz w miejscu, gdzie jest dobry obieg powietrza. Dwa
krzesła o prostych oparciach są użyteczne podczas ścielenia łóżka, służąc
jednocześnie osobom odwiedzającym, a wygodny fotel jest istotnym elementem
umeblowania pokoju tego chorego, który wstaje. Bardzo przydatny jest stolik
nasuwany na łóżko, natomiast dodatkowy stół może służyć do ustawienia sprzętu
niezbędnego do opieki nad chorym.
Efekty działań pielęgnacyjnych i leczniczych, stan
psychiczny oraz komfort pacjenta uzależnione są w dużym stopniu od otoczenia
ludzkiego i materialnego.
Otoczenie ludzkie tworzą osoby, z którymi pacjent wchodzi w
relacje interpersonalne tj. zespół opiekuńczo-terapeutyczny, inni pacjenci,
rodzina i przyjaciele.
Środowisko materialne stanowią pomieszczenia oraz elementy
wyposażenia i sprzętu swoistego dla rodzaju instytucji, domu.
Otoczenie pacjenta
Środowisko materialne można podzielić
na otoczenie bliższe i dalsze.
Najbliższym otoczeniem jest miejsce pobytu – sala chorych, pokój w domu.
Wyposażenie
pomieszczenia (np. łóżko, szafka przyłóżkowa) oraz jego mikroklimat
wpływają na psychikę i samopoczucie pacjenta. Otoczenie dalsze stanowią pomieszczenia
pomocnicze oraz gospodarcze szpitala czy domu.
Wyposażenie łózka – pościel
W skład pościeli wchodzą: poduszki i
oraz wierzchnie okrycie – koc lub kołdra. Do wygodnego ułożenia pacjenta w
łóżku służą poduszki podłużne lub kwadratowe o różnej wielkości. Mogą być one
wypełnione wkładem poliestrowym, silikonowym lub pierzem. By ułożyć pacjenta w określonej pozycji, stosuje
się liczne udogodnienia.
Pościel
Do okrycia pacjenta służą koce
bawełniane, wełniane lub z anilany, a także lekkie kołdry wypełnione wkładem
poliestrowym. Bieliznę pościelową
stanowią prześcieradła, poszwy i poszewki.
Bielizna pościelowa jest uszyta najczęściej z tkaniny bawełnianej. Podkłady
(najczęściej jednorazowe lub dwuwarstwowe – jedna bawełniana, druga nieprzemakająca)
są przeznaczone dla pacjentów zanieczyszczających się.
Bielizna pościelowa
Prześcieradło powinno być dłuższe i
szersze o około 70–80 cm od materaca, co pozwala na prawidłowe zaścielenie i
podłożenie prześcieradła pod materac oraz zabezpiecza przed jego marszczeniem
(profilaktyka przeciwodleżynowa). Poszwy powinny odpowiadać wielkością
poduszkom i kocom. Poszwy na kołdrę, koc, poszewki oraz pościel mogą mieć
wszyte w rogach tasiemki albo rzepy, które po zawiązaniu lub zapięciu utrzymują
pościel w bieliźnie na stałym miejscu.
Bielizna osobista
Bieliznę osobistą pacjenta stanowią:
koszula lub piżama, serwetki lniane, szlafrok i pantofle. Pacjenci
hospitalizowani mogą używać własnej bielizny osobistej lub otrzymać bieliznę
szpitalną. Koszule i piżamy zwykle wykonane są z surowców naturalnych, muszą
być luźne do nakładania i zdejmowania.
Bielizna osobista pacjenta
Koszule dla pacjentów ciężko chorych
lub znajdujących się na oddziałach chirurgicznych mają rozcięcie z tyłu na
całej długości koszuli. Ułatwia to ich zmianę podkładanie basenu. Serwetki
lniane służą do ochrony bielizny osobistej i pościelowej pacjenta podczas
spożywania posiłków
Bielizna kąpielowa pacjenta
Pacjent powinien
posiadać dwa ręczniki – do wycierania górnej i dolnej połowy ciała. Myjki są to
nakładane na dłonie rękawice frotte lub flanelowe, które służą do mycia ciała.
Ze względów higienicznych pożądane jest, aby myjki były jednorazowego użytku.
Osoba hospitalizowana powinna posiadać ponadto szlafrok oraz pantofle.
Szafka przyłóżkowa
Budowa szafki powinna zapewniać łatwe
utrzymanie jej w czystości. Zwykle szafki przyłóżkowe posiadają metalowy
szkielet i dwustronnie otwierane drzwiczki. Funkcja ta umożliwia ustawienie
szafki po obu stronach łóżka. Drzwi zabezpieczone są przed samoczynnym otwieraniem
się poprzez zastosowanie zatrzasku magnetycznego.
Półka boczna
Półkę boczną z możliwością
regulowania wysokości, obrotu, wysunięcia i pochylenia. Półka ułatwia
pacjentowi spożywanie posiłków, pisanie i czytanie.
Wyposażenie sali chorych
Dodatkowym wyposażeniem pokoi chorych
są krzesła lub taborety, które w dziennej aktywności pacjentów pozwalają na
zachowanie naturalnej pozycji siedzącej poza łóżkiem lub zapewniają wygodę dla
osób odwiedzających pacjenta. Krzesło lub taboret służyć może także do odkładania
pościeli podczas prześcielania łóżka lub innych podręcznych przedmiotów
potrzebnych do pielęgnacji pacjenta w łóżku. Kolejnym ważnym elementem
wyposażenia sal chorych są parawany. Służą one do zapewnienia pacjentom
intymności, np. podczas wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych.
Pokój szpitalny
Pokój szpitalny powinien być tak
zaprojektowany i urządzony, aby zapewniał poczucie bezpieczeństwa (był
przejrzysty pod względem funkcji) i służył kontaktom międzyludzkim (stworzenie
miejsca w pokoju dla osoby bliskiej choremu). Powierzchnia pokoi chorych
powinna wynosić:
·
pokój
jednołóżkowy – min. 12 m2,
·
pokój
dwułóżkowy – min. 14 m2,
·
pokój
trzyłóżkowy – min. 20 m2,
·
pokój
wielołóżkowy – min. 6 m2 na jedno łóżko.
3. Higiena ciała chorego
Higiena
ciała wiąże się z odwiecznym problemem pacjenta leżącego – odleżynami i ich
pielęgnacją.
Odleżyna (łac. decubitus) – uszkodzenie skóry i leżących pod nią tkanek aż do
kości. Odleżyny powstają na skutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku,
który powoduje niedotlenienie tkanek, a następnie ich martwicę. W miarę
oddzielania się tkanek martwiczych powstają trudno gojące się owrzodzenia,
które łatwo ulegają wtórnemu zakażeniu. U przewlekle chorych odleżyny powstają
w miejscach, które stykają się z podłożem, głównie w okolicy kości krzyżowej,
kości ogonowej, pośladków, na piętach lub biodrach. W stanach ciężkich nawet na
ramionach, kostkach i kolanach. Odleżyny najczęściej występują u chorych
obłożnie, tych, którzy mają trudności z poruszaniem się w łóżku, nieprzytomnych
i mającym problem z nietrzymaniem moczu. Choroby, które sprzyjają powstawaniu
odleżyn to m.in. cukrzyca i miażdżyca. Dotykają pacjentów po urazach
wielonarządowych, z porażeniami kończyn, po przebytych udarach mózgowych, z
zaawansowaną miażdżycą mózgu.
Bardzo
niebezpieczne są odleżyny w obrębie tchawicy i krtani. Niewłaściwa pielęgnacja
rurki tracheotomijnej może doprowadzić do powstania przetok, które mogą spowodować
następowe zwężenia i niedrożność oddechową w okresie gojenia się i bliznowacenia.
Jako profilaktykę
stosuje się zmiany pozycji chorego co 2 godziny, właściwe umiejscowienie i
ustabilizowanie rurki dotchawiczej i sondy żołądkowej, aby nie wykonywały
ruchów w stosunku do krtani, na skracaniu czasu tzw. intubacji przedłużonej,
częstym opróżnianiu z powietrza mankietów uszczelniających rurki dotchawicze i
tracheotomijne, na posługiwaniu się cewnikami i drenami miękkimi i o możliwie
małej średnicy. Jeżeli już dojdzie do powstania odleżyny, leczenie jest w
ogólnym schemacie takie samo jak leczenie ran. Powinno się dbać o sterylność
opatrunków. Wskazane jest chirurgiczne czyszczenie ran poprzez usuwanie
martwych tkanek w obrębie rany. Konieczna jest troskliwa pielęgnacja i
niedopuszczenie do kolejnych odleżyn. Rokowania są dość poważne. Gdy odleżyna
jest głęboka (sięga do kości) lub rozległa, bardzo trudno jest ją wyleczyć. W
profilaktyce przydatne są materace i poduszki przeciwodleżynowe, a zwłaszcza dynamiczne
materace zmiennociśnieniowe. Najważniejsza jest jednak zmiana pozycji i troskliwa
pielęgnacja całego ciała.
Bardzo ważną
rolę odgrywa częste prześcielanie łóżka (prześcieradło powinno być równo
naciągnięte, pościel czysta, sucha), dbałość o higienę osobistą chorego, mycie,
nacieranie spirytusem 45-procentowym, zasypywanie talkiem miejsc narażonych na
powstawanie odleżyn co najmniej 3 razy dziennie, a u osób skłonnych do
powstawania odleżyn co 2 godziny.
W celu
zniesienia i rozłożenia ucisku podkłada się materac przeciwodleżynowy, kółka
gumowe pod pośladki, kółka z waty, żelowe pod pięty i łokcie, poduszki
wypełnione powietrzem lub wodą w celu amortyzowania ucisku. Powstałe odleżyny,
mimo stosowania różnych środków farmakologicznych i fizykoterapii, goją się
trudno i wolno.
Powstawaniu odleżyn należy zapobiegać poprzez uruchamianie
podopiecznych i stosowanie sprzętu przeciwodleżynowego (podlega częściowej
refundacji).
Miejsca występowania
odleżyn to: boczny brzeg stopy, kostka boczna stopy, pięta, paluch, palce
stopy, rzepka, krocze (moszna), pośladek, kość ogonowa, nasada kości
strzałkowej, kość udowa boczna, krętarz większy, kość biodrowa, okolice guzów
kulszowych, krętarze, żebro, żebro przyśrodkowe, kość ramienia, okolica
wyrostka łokciowego, ucho, łokieć, kręgosłup, łopatka, tył głowy, potylica,
mostek, kość potyliczna, krtań, przełyk.
Rysunek 4.1. Miejsca występowania odleżyn
Źródło: opracowanie własne wykonawcy na podstawie http://www.stopacukrzycowa.com/leczenie_ran_odlezynowych.html
Ocena odleżyn – identyfikowanie pacjenta obarczonego ryzykiem rozwoju/powstawania
odleżyn odbywa się przy pomocy skali oceny ryzyka odleżyn.
Ocenę ryzyka
rozwoju odleżyn prowadzi się u:
·
wszystkich
nowoprzyjętych pacjentów (placówki służby zdrowia, opieka indywidualna domowa),
·
pacjentów
narażonych na odleżyny (choroby przewlekłe, paliatywne, udary, chory
nieprzytomny),
·
pacjentów/podopiecznych,
których stan zdrowia pogorszył się w czasie opieki nad nim.
Przykładowe skale oceny odleżyn przedstawiono w tabelach 4.1
i 4.2.
Tabela 4.1. Skala TIME
|
Składnik oceny
|
Objawy
|
|
„T” (tissue –
tkanki) – kolorowy system oceny rany, informacja o fazie procesu gojenia (badanie przedmiotowe i
charakterystyka rany, ocena dna i
tkanek wypełniających/pokrywających owrzodzenie)
|
1. Rany czarne – sucha, miękka czarna lub brązowa
martwica wypełniająca dno odleżyny IV lub V.
2. Rany żółte – kolor odleżyny pochodzi od martwiczych
mas głównie z tkanki tłuszczowej. Często są to rany zainfekowane.
3. Rany czerwone – oznaczają fazę ziarninowania.
Ziarnina jest bardzo delikatna, krwawi nawet przy mikrourazach.
4. Rany różowe – oznaczają fazę naskórkowania.
|
|
„I” (inflammation
– zapalenie, infection – zakażenie)
– znaczące objawy kliniczne zakażenia rany przewlekłej (kontrola
zapalenia i ocena stanu mikrobiologicznego rany)
|
1.
Rozszerzający
się rumień wokół rany.
2.
Zwiększone
miejscowe ocieplenie skóry.
3.
Zmiana
charakteru lub nasilenie bólu w obrębie owrzodzenia.
4.
Wzrost
lepkości i intensywności wysięku.
5.
Zapalenie
tkanki podskórnej, zapalenie naczyń chłonnych (obrzęk).
6.
Nagłe
pojawienie się nieprzyjemnego zapachu z rany lub jego intensyfikacja.
7.
Zmiana
koloru ziarniny z lśniąco czerwonego na matowy i brunatny, pojawienie się
włóknika i wzrost ranliwości ziarniny.
8.
Nowe
ogniska uszkodzenia w obrębie toczącego się procesu zapalnego.
9.
Inne, nagle pojawiające się zmiany w wyglądzie
i cechach ran.
|
|
„M” (moisture
– wilgotność) – dopuszczalna ilość wysięku to taka, która nie powoduje maceracji
otaczających tkanek (ocena wysięku i
poziomu wilgotności powierzchni rany)
|
1. Dynamika wysięku – zmniejszenie jego ilości
towarzyszące gojeniu rany i ograniczaniu się procesu zapalnego świadczy o
właściwym wyborze terapii.
2. Zmiana zabarwienia, np. towarzysząca zakażeniu rany,
wiąże się zwykle z nasileniem, zwiększeniem ilości wysięku i intensyfikacją
zapachu.
3. Opatrunek – jego obserwacja uzupełnia dane na temat
ww. cech wysięku, informuje o poziomie wilgotności rany i trafności doboru
terapii miejscowych.
|
|
„E” (edge/epidermis – naskórek, nieprawidłowe
brzegi) – implikacje mogące budzić wątpliwości co do dalszego procesu gojenia (ocena brzegów owrzodzenia i
zaburzeń naskórkowania)
|
1. Zahamowanie epitalizacji.
2. Wałowate, zrolowane lub pogrubiałe brzegi
owrzodzenia.
3. Brzegi podminowane.
4. Brzegi twarde i zwłókniałe.
5. Hiperkeratoza na brzegach owrzodzenia.
6. Brzegi zmacerowane lub objęte procesem zapalnym.
|
Źródło: opracowanie własne autora
Tabela 4.2. Skala NORTON –
skala oceny ryzyka powstania odleżyn
|
Czynniki ryzyka
|
Punktacja
|
|||
|
4
|
3
|
2
|
1
|
|
|
Stan
fizyczny
|
Dobry
|
Dość dobry
|
Ciężki
|
Bardzo ciężki
|
|
Stan
świadomości
|
Pełna
przytomność i świadomość
|
Apatia
|
Zaburzona
świadomość
|
Stupor
lub śpiączka
|
|
Aktywność
(zdolność poruszania się)
|
Chodzi
samodzielnie
|
Chodzi
z asekuracją
|
Siedzi
|
Leży
w łóżku
|
|
Ruchliwość
(stopień samodzielności przy zmianie pozycji)
|
Pełna
|
W
małym stopniu ograniczona
|
Bardzo
ograniczona
|
Całkowita
niesprawność
|
|
Funkcja
zwieraczy odbytu i cewki moczowej
|
Pełna
sprawność zwieraczy
|
Sporadyczne
moczenie się
|
Częste
nietrzymanie moczu
|
Całkowite
nietrzymanie moczu i stolca
|
Źródło: opracowanie własne autora
Profilaktyka
·
Troskliwa
pielęgnacja skóry (mycie, osuszanie, natłuszczanie).
·
Zapewnienie
dostępu powietrza do skóry (bawełniana odzież i pościel, wietrzenie, częsta
zmiana).
·
Eliminacja
gumowych lub plastikowych podkładów.
·
Ochrona
przed nietrzymaniem moczu i stolca (podpaski, pampersy, zestaw zewnętrzny do
odprowadzenia moczu, ostatecznie cewnik), wzmacnianie mięśni krocza, zwieraczy,
odbytu (gimnastyka).
·
Aktywizowanie
podopiecznego/chorego, ćwiczenia bierne (rehabilitacja).
·
Regularna
zmiana pozycji co 2 godziny (zgodnie ze wskazówkami zegara).
·
Stabilizacja
pozycji chorego za pomocą odpowiednich podpórek i wałków.
·
Stosowanie
materacy pneumatycznych, udogodnień.
·
Profilaktyczne
stosowanie cienkich opatrunków, np. błon poliuretanowych lub hydrokoloidów
supercienkich.
·
Edukacja
rodziny, współpraca z podopiecznym/pacjentem.
·
Dbałość o
stan odżywienia, odpowiednia podaż płynów.
Zasady
zachowawczego leczenia odleżyn
Leczenie
zachowawcze sprowadza się do właściwej pielęgnacji rany odleżynowej, aseptycznego
postępowania z raną, co umożliwia jej wyziarninowanie i wynaskórkowanie.
Założenia ogólne pielęgnacji odleżyn
·
Utrzymywanie
rany w czystości − irygacji nie należy wykonywać, stosując ciśnienie wyższe niż
0,5 do l kg/cm2.
·
Używanie
soli fizjologicznej jest bezpieczne, natomiast wody utlenionej nie zawsze
zalecane.
·
Ochrona
rany przed zbytnią nadbudową tkanek (nadmiernym ziarninowaniem) − prawidłowo
rana powinna się goić od zewnątrz do wewnątrz, a jeśli proces zdrowienia
przebiega odwrotnie, tworzy się duża blizna.
·
Minimalizowanie
dostępu bakterii.
W miejscowym
leczeniu rany odleżynowej stosuje się leki enzymatyczne, specjalistyczne opatrunki
oraz terapię podciśnieniową. Dostępnych jest wiele opatrunków aktywnych, które
mają za zadanie niedopuszczanie do wysychania rany, co gwarantuje optymalne
warunki gojenia.
Cechy idealnego
opatrunku:
·
zapewnienie
ciągłości fizycznej rany,
·
ochrona
przed zakażeniem,
·
zapewnienie
optymalnego pH, wilgotności, termoregulacji i wymiany gazowej,
·
wspomaganie
procesów gojenia,
·
hypoalergiczność,
·
łatwość
użycia i racjonalna cena (http://chomikuj.pl/roman-es/Dokumenty/Opiekun+medyczny/Higiena+otoczenia+chorego,1215279683.doc).
Aby dowiedzieć się, jak utrzymać ciało chorego w czystości,
zobacz film poglądowy umieszczony na stronie:
Zapoznaj się
z planem działań opiekuńczo-pielęgnacyjnych w artykule zamieszczonym na
stronie:
4. Zabiegi przeciwzapalne
Zabiegi
przeciwzapalne polegają na miejscowym stosowaniu zimna lub ciepła. Zaliczamy do
nich okłady, kompresy, bańki, worki z lodem, zawijania, wanny itp.
Okłady
Tabela 4.3. Okłady jako zabiegi
przeciwzapalne
|
Zimny okład
|
Ciepły okład
|
|
1.
Zastosowanie
zimnego okładu:
·
Stosowany
miejscowo przez krótki czas wywołuje efekt naczyniozwężający w małych,
powierzchownych naczyniach krwionośnych, przez co zmniejsza przepływ krwi w
tych okolicach – działa przeciwobrzękowo, obniża aktywność metaboliczną
tkanek, temperaturę, wrażliwość zakończeń nerwowych, działa przeciwbólowo.
·
Stosowany
miejscowo hamuje rozwijanie się stanu zapalnego, ropienia, ogranicza
krwawienie oraz zmniejsza aktywność drobnoustrojów we wczesnych okresach zakażenia.
·
Jest
czynnikiem zapobiegającym lub ograniczającym obrzęk tkanek po skręceniach,
stłuczeniach i nadwyrężeniach ścięgien, mięśni, stawów.
·
Zmniejsza
w obszarze swego działania zaopatrzenie w krew, zwiększając tym samym
ukrwienie innych okolic organizmu.
2. Tolerancja zimna jest
bardzo indywidualna i w przypadkach skrajnych może doprowadzić do odmrożenia.
3. Należy obserwować
skórę pod względem koloru i ewentualnych zmian patologicznych, takich jak:
zaczerwienienie, marmurkowatość, bladość, pojawienie się pęcherzy.
Stwierdzenie któregokolwiek z tych objawów jest wskazaniem do przerwania stosowania
zimna.
4. Do stosowania zimna na
małe powierzchnie ciała wykorzystuje się worki z lodem lub wilgotne i zimne
okłady.
5. Przy stosowaniu worków
z lodem należy pamiętać o wypuszczeniu powietrza z worka (zmniejsza
przewodnictwo cieplne), szczelności (korek, uszczelka) oraz owinięciu pokrowcem
lub flanelką pochłaniającymi wilgoć powstającą na zewnętrznej powierzchni
worka w czasie topienia się lodu.
6. Najlepsze wyniki
lecznicze uzyskuje się, stosując worki z lodem przez 30–60 min. z godzinną
przerwą. Innym sposobem stosowania zimna na małej powierzchni są wilgotne,
zimne okłady. Najczęściej stosuje się okłady zimne wysychające i chłodzące.
7. Okład wysychający:
·
Składa
się z dwóch warstw: mokrej i suchej. Warstwa sucha powinna pokrywać całkowicie
warstwę mokrą. Płótno, flanelę, ręcznik itp. zanurza się w zimnej wodzie i po
wyciśnięciu jej nadmiaru przykłada się na leczone miejsce lub okolicę.
Warstwa mokra powinna ściśle przylegać do skóry.
·
Okład
wysycha po 2–3 godz. (u osób gorączkujących szybciej, a u cierpiących na
zaburzenia krążenia obwodowego lub wyniszczonych wolniej), dlatego zmienia
się go indywidualnie, aby ciągle był wilgotny. Zaraz po założeniu okładu
chory zwykle ma uczucie zimna, może występować tzw. „gęsia skórka”, ale już w
kilka minut następuje miejscowy odczyn, polegający na rozszerzeniu naczyń
krwionośnych skóry.
·
Okład
rozgrzewa się i wysycha kosztem ciepła chorego, obniżając temperaturę o ok.
1°C, działa również uspokajająco. Okłady tego typu mają zastosowanie w
stanach zapalnych żołądka, pęcherzyka żółciowego (kamica), wyrostka
robaczkowego itp.
|
1. Zastosowanie ciepłego
okładu:
·
Stosowany
miejscowo powoduje podwyższenie temperatury tkanek, co daje rozszerzenie
naczyń krwionośnych, zmniejsza lepkość krwi, zwiększa przepływ chłonki.
Wskutek rozszerzania naczyń skóry wzrasta w nich przepływ krwi, podwyższa się
ciśnienie kapilarne (w naczyniach włosowatych), co prowadzi do przenikania
płynu śródnaczyniowego do przestrzeni pozanaczyniowej. Wraz ze zwiększonym
przepływem w obrębie zapalnego ogniska obserwuje się wzmożoną fagocytozę.
·
Działając
na tkanki objęte procesem zapalnym, powoduje osłabienie napięcia mięśniowego,
zmniejsza bierne przekrwienie, powodując zmniejszenie bólu. Najlepszy efekt
miejscowego oddziaływania ciepła dotyczy skóry, a maksymalne nasilenie
następuje w ciągu 20–30 min.
2.
Najczęściej
spotykanymi sposobami stosowania ciepła są okłady pod ceratką, okłady gorące,
termofory, poduszki elektryczne itp.
3. Okład pod ceratką:
·
Składa
się z trzech warstw: warstwy mokrej, ceratki i warstwy suchej. Przed
wykonaniem okładu pod ceratką skórę natłuszcza się wazeliną, aby zapobiec
maceracji. Materiał (watę, gazę, flanelkę) moczy się w wodzie, 2% roztworze
octanu glinu (Altacet), roztworze ichtiolu, naparze rumianku lub w innym
środku leczniczym o temperaturze pokojowej.
·
Dobrze
wyciśnięty materiał przykłada się na skórę tak, aby obejmował całkowicie
miejsce objęte stanem zapalnym. Ceratka powinna pokrywać warstwę mokrą, a
warstwa sucha ceratkę. Ceratka uniemożliwia parowanie i okład taki utrzymuje
wilgotność przez dłuższy czas (należy go zmieniać co 8 godz.).
·
Dłuższe
stosowanie może doprowadzić do maceracji skóry i wówczas należy je przerwać.
Okłady pod ceratką stosuje się np. przy czyrakach, zastrzałach, ropowicach,
przy „jęczmieniu” (gradówce) na powiece, w stanach zapalnych żył po wlewach
kroplowych, w zakrzepowym zapaleniu żył itp.
4.
Okład
chłodzący:
·
Płótno,
flanelę lub ręcznik zanurza się w zimnej wodzie (może być z dodatkiem lodu) i
po wyciśnięciu zakłada się na miejsce leczone. Okład zmienia się co 2–3 min.
przez 0,5–1 godz., a w razie potrzeby powtarza się co 2–3 godz. Na zimny
okład można położyć worek z lodem, przedłużając tym jego działanie.
·
Okłady
tego typu stosuje się np. na miejsca stłuczeń, zaraz po urazie, w ostrych
stanach zapalnych.
5.
Okłady
gorące:
·
Technika
ich stosowania jest podobna do okładów oziębiających. Używa się wówczas
gorącej wody.
·
Stosuje
się je w atakach bólów kolkowych w przebiegu kamicy nerkowej i pęcherzyka
żółciowego, w skurczu naczyń krwionośnych, np. w niektórych postaciach bólu
głowy.
|
Źródło: opracowanie własne autora
Pamiętaj! Nie oparz chorego/podopiecznego.
Okładów
gorących nie należy stosować w początkowym ostrym okresie zapalenia czy urazu,
a także w chorobach nowotworowych. Ich zastosowanie wymaga uprzedniej oceny
układu krążenia i oddychania.
Do okładów
rozgrzewających należą kataplazmy i okłady parafinowe. W stanach zapalnych żył stosowane
są zawsze okłady rozgrzewające.
Okłady stosuje się przy urazach i stłuczeniach, ponieważ
hamują tworzenie się krwiaków. Po nałożeniu okładu obserwujmy, czy na skórze
nie wystąpiły zmiany, takie jak zaczerwienienie, bladość, wysypka i pęcherze. W
przypadku wystąpienia objawów przerywamy okładanie.
Okłady łagodzą:
1. Ból
brzucha – przy zapaleniu trzustki, zaparciach, zaburzeniach pracy jelit.
Okładów nie należy stosować podczas miesiączki.
2. Stany
zapalne i urazy sportowe.
3. Ból
po ekstrakcji zęba (doskonale sprawdza się lód).
4. Ból
głowy – wilgotny ręcznik uprzednio trzymany w zamrażarce kładziemy na kark.
5. Gorączkę
– zmoczonymi w letniej wodzie ściereczkami owijamy łydki. Wilgotne kompresy
dodatkowo owijamy suchymi ręcznikami, a na nie zakładamy ciepłe skarpety.
Chorego przykrywamy od kolan w górę.
Okład
rozgrzewający możemy stosować w nerwobólach, stanach zapalnych, nieżycie
oskrzeli, kamicy nerkowej, przy urazach i bolesnych miesiączkach. Okłady gorące
mają działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, rozluźniające, stosowane są w
nerwobólach, w napięciu mięśniowym, w wysiękach, kolce nerkowej i czyrakach.
Kompresy
Kompres zimny
Złożony ręcznik o wymiarach 20 x 20 cm zanurzamy w zimnej
wodzie, wyciskamy i kładziemy
w okolicy serca. Na mokry kompres kładziemy suchy ręcznik i kocyk. Kompres
trzymamy około 15 minut. Taki kompres ma działanie głównie uspokajające. Pomaga
w stanach niepokoju, w stanach, którym towarzyszy mocne bicie serca i przy
nerwicy serca (po konsultacji z kardiologiem). Nie wolno stosować go w dusznicy
bolesnej (http://www.zdrowieiuroda.autogielda.pl/inne/drukuj.php?id=2404%202/3).
Kompres parowy
Zanurzamy w
gorącej wodzie lniany ręcznik, nakładamy na to suchy ręcznik i owijamy tak, aby
przy ciele była sucha warstwa. Kompres ma być na tyle gorący, na ile możemy
wytrzymać ciepło. Na całość nakładamy jeszcze jeden ręcznik i koc. Po zabiegu
odpoczywamy 30 minut. Stosujemy go w stanach skurczowych i bólach.
Bańki
Jak działają
bańki?
Stawianie
baniek (terapia próżniowa) to znana od wieków naturalna metoda lecznicza. Jest
ona idealnym sposobem na leczenie przeróżnych infekcji. Gdy stawiane są bańki,
wytworzone podciśnienie wciąga skórę, co powoduje, że naczynia krwionośne
pękają. Krew, która nagle została usunięta z krwiobiegu, traktowana jest przez
nasz organizm jak ciało obce. Dzięki temu uruchamiane są mechanizmy obronne,
które zwalczają przy okazji zalążki choroby.
Stawianie baniek
tradycyjnych (szklanych):
1.
Skórę przed
zabiegiem należy umyć.
2.
Smarujemy
skórę pleców tłustym kremem, oliwką lub wazeliną.
3.
Jeśli skóra
jest owłosiona, należy ją przed zabiegiem wcześniej ogolić (w przeciwnym
wypadku bańka nie będzie prawidłowo przylegać do skóry).
4.
Aby usunąć
powietrze z bańki, należy posmarować jej wnętrze wacikiem nasączonym w
spirytusie i podpalić. Alternatywą jest wprowadzenie do wnętrza bańki na około
4 sekundy zapalonego wacika (na druciku). Po usunięciu powietrza należy niezwłocznie
przyłożyć bańkę do skóry chorego.
5.
Trzymamy bańkę
w jednej ręce, w drugiej zaś płonący wacik na patyczku.
6.
Wkładamy ogień
do bańki na kilka sekund. Robimy to w odległości paru centymetrów od skóry
chorego, jednak nie za blisko, aby uniknąć poparzenia.
7.
Szybkim ruchem
wyciągamy płonący wacik z wnętrza bańki, jednocześnie przykładając bańkę do
skóry.
8. Osobę chorą przykrywamy wraz z postawionymi
bańkami i pozostawiamy przez około 15 minut. Bańki ściągamy poprzez uciśnięcie
skóry znajdującej się tuż przy jej brzegu.
Zalecenia do
stawiania baniek
1. Bańki
są dobrym sposobem na walkę z astmą, nadciśnieniem tętniczym, dolegliwościami
żołądkowymi, prostatą, czyrakami, hemoroidami, schorzeniami stawów, bólami
mięśniowymi.
2. Bańki
wykazują również skuteczność w walce z wirusowymi infekcjami dróg oddechowych,
takimi jak: katar, przeziębienia, grypa, bóle gardła, zapalenie gardła, zapalenie
krtani, zapalenie oskrzeli, zapalenie migdałków.
3. Pomagają
w walce z bólami głowy i migrenami.
4. W
celu wzmocnienia systemu odpornościowego organizmu.
5. W
celu poprawy krążenia krwi (http://www.tipy.pl/artykul_video_59,jak-stawiac-banki.html).
Sposoby na siniaki i stłuczenia
Rzeczy,
których potrzebujesz: lód, maść z arniki, kompres z roztworem sody, czosnek i
oliwa, lód.
Zimne
temperatury powodują szybszą regenerację tkanki. Do stłuczonego miejsca należy
przyłożyć na nie dłużej niż 10 minut woreczek z lodem lub żelowy kompres.
Okłady należy parokrotnie powtórzyć.
Jeśli nie
mamy pod ręką lodu, należy przyłożyć do obolałego miejsca cokolwiek zimnego.
Może to być zimna butelka lub woreczek z zamrożonymi warzywami.
5. Zapobieganie zakażeniom
Zakażenie – polega na przystosowaniu i
rozmnażaniu się drobnoustrojów w danym organizmie. Dużą rolę odgrywa zmiana
wrażliwości i odczynowości ustroju. Ze względu na mechanizm zakażenia wyróżnia
się dwa jego rodzaje: zakażenia wewnątrzpochodne (endogenne) oraz zakażenia
zewnątrzpochodne (egzogenne).
Zakażenie wewnątrzpochodne – polega na
gwałtownym rozmnażaniu się drobnoustrojów, które dotychczas żyły w organizmie w
niewielkiej liczbie, ale w pewnym momencie uzyskały sprzyjające warunki do
szybkiego rozwoju (np. zapalenie płuc, nieżyt jelit, katar).
Zakażenie zewnątrzpochodne – polega na
wtargnięciu do organizmu drobnoustrojów z zewnątrz, najczęściej z innego
zakażonego osobnika. Zwykle drobnoustroje te są zjadliwe, silne, odporne,
zdolne do przystosowania się, gdyż takich właściwości nabrały u poprzedniego
gospodarza. Rozmnażając się, wywołują chorobę zakaźną nawet u osób zdrowych, ze
sprawnymi siłami obronnymi.
Zakażenia bezobjawowe – mimo obecności i
rozmnażania się drobnoustrojów w organizmie brak jest objawów chorobowych.
Zakażenie utajone – początkowy, przejściowy
okres zakażenia, poprzedzający właściwe objawy choroby zakaźnej.
Zakażenie poronne – objawy chorobowe są tak
nieznaczne, że niekiedy uchodzą uwadze chorego i lekarza.
Źródła zakażenia:
·
ludzie
zakaźnie chorzy i chore zwierzęta,
·
ludzie i
zwierzęta będące nosicielami,
·
zwłoki
ludzi lub zwierząt krótko po śmierci.
Okres zaraźliwości – czas, kiedy zakażenie
może być przeniesione na ludzi zdrowych. W różnych chorobach zakaźnych ma różną
długość. W zjawisku nosicielstwa zarazków w organizmie wytwarza się stan
specyficznej równowagi. Zarazki namnażają się, lecz nie działają
chorobotwórczo. Nosicielstwo może być pochorobowe (krótkotrwałe lub długotrwałe)
albo w zakażeniach przebiegających bezobjawowo (możliwe jest zakażenie się od
osób w końcowych dniach okresu wylęgania choroby).
Drogi szerzenia
się zakażeń
1. Bezpośrednia
styczność (droga kontaktowa) z chorym lub nosicielem, podczas pielęgnacji lub leczenia chorych
(przeniesienie jatrogenne); przeniesienie z jednej osoby na drugą, które nie są
w relacji matka–dziecko,
nosi nazwę przeniesienia horyzontalnego.
2.
Bezpośrednia
styczność z chorym zwierzęciem.
3.
Zakażenia
własnymi pasożytami, np. owsikami.
4.
Zakażenie
wertykalne, od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:
·
zakażoną
krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego),
·
kontakt
skóry z materiałem zanieczyszczonym,
·
przeniesienie
rękoma (droga feralno-oralna),
·
drogą
pokarmową (nośnikiem jest pokarm, woda, mleko),
·
kropelkową
– w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę, w ten sposób przenosi się
zakażenie poprzez glebę, w której znajdują się zarazki (zgorzel gazowa – zakażenie
ran).
Ekspozycja – narażenie na czynniki o potencjalnym lub udowodnionym działaniu
szkodliwym na ustrój człowieka.
Kontaminacja/skażenie – zanieczyszczenie
drobnoustrojami środowiska nieożywionego (powierzchni przedmiotów, wody, gleby,
powietrza, pożywienia).
Kolonizacja – zasiedlenie powierzchni skóry
i błon śluzowych organizmu przez drobnoustroje. Jest zwykle bezobjawowa, może
jednak stanowić pierwszy etap infekcji.
Zakażenie szpitalne – każde zakażenie
nabyte w szpitalu, rozpoznane klinicznie i potwierdzone laboratoryjnie, które
ujawniło się w okresie pobytu chorego w szpitalu lub po jego opuszczeniu.
Zakażenia szpitalne mogą także rozwinąć się u personelu medycznego i pozostają
w ścisłym związku z jego pracą.
Dekontaminacja:
·
skóry i
błon śluzowych lub innych tkanek,
·
wyrobów
medycznych oraz powierzchni pomieszczeń i urządzeń.
Zakażeniom zapobiegamy poprzez:
·
higienę rąk
i stosowanie środków ochrony indywidualnej,
·
utrzymanie
czystości otoczenia i osobistej podopiecznych,
·
postępowanie
z odpadami medycznymi i komunalnymi.
Wynika to z Ustawy z dnia 5
grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u
ludzi (art. 11, ust. 2, pkt 3–4).
Do środków ochrony osobistej opiekuna medycznego należy: umundurowanie,
obuwie, fartuch ochronny i rękawiczki jednorazowego użytku.
Higiena rąk uwzględnia:
·
zwykłe
mycie rąk,
·
higieniczne
mycie i dezynfekcję rąk.
Ręce myjemy:
·
przed
jedzeniem,
·
przed przygotowywaniem
posiłków,
·
po wyjściu
z ubikacji,
·
po zabawie
z psem lub kotem,
·
po pracy w
ogrodzie.
Należy również krótko obcinać paznokcie.
Zakażeniom zapobiegamy poprzez:
·
nieużywanie
wspólnych ręczników,
·
częstą
zmianę bielizny osobistej i pościelowej,
·
utrzymywanie
w czystości łazienki, ubikacji, a także kuchni i innych pomieszczeń związanych
z przygotowywaniem posiłków, tępiąc owady i gryzonie przenoszące jaja i cysty
pasożytów,
·
dokładnie
myjąc warzywa i owoce, szczególnie spożywane w stanie surowym,
·
nie jedząc
surowego lub niedogotowanego mięsa.
Tabela 4.4. Higiena rąk
|
Zwykłe/socjalne mycie rąk
|
|
|
Kiedy?
|
Jak?
|
|
·
Po
przyjściu do pracy
·
Przed
jedzeniem, piciem
·
Po
skorzystaniu z toalety
·
Po
widocznym zabrudzeniu
|
·
Zdjąć
biżuterię, zabezpieczyć zranienia na dłoniach
·
Umyć
ręce ciepłą wodą według techniki Ayliffe’a, mydłem w płynie przez
30 sekund
·
Osuszyć
ręcznikiem jednorazowym
·
Wyrzucić
ręcznik do pojemnika, nie dotykając pokrywy (obniżenie ilości drobnoustrojów
na rękach 60–90%)
|
Źródło: opracowanie własne autora
Technika mycia rąk według
Ayliffe’a
1. Z
dozownika ściennego nanieść odpowiednią porcję mydła
i myć ręce według schematu – każdy etap to pięć ruchów „tam i z powrotem”.
i myć ręce według schematu – każdy etap to pięć ruchów „tam i z powrotem”.
2. Pocieranie
dłoni o dłoń.
3. Pocieranie
części dłoniowej prawej dłoni o powierzchnię grzbietową lewej dłoni. Zmiana
rąk.
4. Dłoń
na dłoni, palce splecione, przesuwanie palców jednej dłoni między palcami
drugiej dłoni aż do zagłębień międzypalcowych.
5. Pocieranie
grzbietowej powierzchni zagiętych palców jednej dłoni pod zagiętymi palcami
drugiej dłoni.
6. Kciuk
prawej dłoni ujęty w lewą dłoń, wykonywać ruchy obrotowe wokół kciuka. Zmiana
rąk.
7. Obrotowe
pocieranie opuszków palców prawej dłoni w zagłębieniu dłoniowym lewej dłoni.
Zmiana rąk.
Tabela 4.5. Higieniczne mycie i dezynfekcja rąk
|
Higieniczne mycie i dezynfekcja rąk
|
|
|
Kiedy?
|
Jak?
|
|
·
Przed
i po zabiegach, w trakcie których może nastąpić kontakt z materiałem biologicznym
·
Przed
założeniem i po zdjęciu rękawiczek
·
Po
kontakcie ze skórą pacjenta z widocznymi zmianami skórnymi
|
·
Mycie
zwykłe, a następnie dezynfekcja skóry rąk przez 20–30 s przy użyciu 3–5 ml
alkoholowego preparatu dezynfekcyjnego i pozostawienie do wyschnięcia
·
W
przypadku braku widocznych zabrudzeń na rękach można wykonać samą dezynfekcję
(np. między pacjentami)
|
Źródło: opracowanie własne autora
Zalecenia WHO
(2009) – Higiena rąk a używanie rękawic medycznych
1. Rękawice
nie zastępują mycia ani dezynfekcji rąk.
2. Mycie
i dezynfekcję rąk należy wykonywać, kiedy jest to potrzebne, niezależnie od
używania lub nieużywania rękawic.
3. Rękawice
należy stosować zawsze, gdy może dojść do kontaktu z krwią, innym materiałem
biologicznym oraz błonami śluzowymi i uszkodzoną skórą.
4. Stosować
rękawice tylko do czynności przy jednym pacjencie.
5. Po
każdej czynności przy pacjencie rękawice należy wyrzucić (nie stosować ponownie!). Nie wykonywać innych czynności
(np. prace biurowe, obsługa komputera, przechodzenie między gabinetami).
6. Stosować
rękawice tylko wtedy, kiedy jest to zalecane według tzw. Standardowych lub
Kontaktowych Środków Ostrożności.
Tabela 4.6. Wskazania do stosowania rękawic
|
Sterylne
|
Niesterylne (jednorazowe)
|
|
·
Każdy
zabieg chirurgiczny
·
Poród
drogami natury
·
Inwazyjne
procedury radiologiczne
·
Zakładanie
dostępu naczyniowego obwodowego i centralnego
·
Przygotowanie
żywienia pozajelitowego oraz chemioterapeutyków (onkologia)
|
·
Możliwość
kontaktu z krwią, płynami ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami i
przedmiotami w widoczny sposób zanieczyszczonymi materiałem biologicznym
·
Bezpośredni
kontakt z pacjentem: zakładanie i usuwanie cewników naczyniowych, pobieranie
krwi, rozłączanie linii naczyniowej, badanie przez pochwowe
·
Pośredni
kontakt z pacjentem: opróżnianie basenów, czyszczenie narzędzi, usuwanie
odpadów, sprzątanie
|
Źródło: opracowanie własne autora
Sytuacje, w których rękawice nie
są zalecane:
·
poza
sytuacją izolacji kontaktowej – kontaktowe środki ostrożności,
·
bezpośredni
kontakt z pacjentem: pomiar RR, temperatury ciała lub pulsu, iniekcje podskórne
lub domięśniowe, kąpanie i ubieranie pacjenta, transport pacjenta, czynności
pielęgnacyjne oczu i uszu (bez wydzieliny),
·
pośredni kontakt
z pacjentem: używanie telefonu, pisanie w historii choroby i karcie
gorączkowej, podawanie leków doustnych
·
zdejmowanie
i zmiana bielizny pościelowej, zakładanie urządzeń do nieinwazyjnego
wspomagania wentylacji (np. maski, wąsów tlenowych), przesuwanie mebli
pacjenta.
Zapoznaj się z algorytmem mycia i dezynfekcji rąk
zamieszczonym na stronie:
oraz dokumentem zamieszonym na stronie:
Bibliografia
Literatura
obowiązkowa
Bodys-Cupak I., Czaja E., Dzikowska M., Modele opieki pielęgniarskiej nad chorym dorosłym.
Podręcznik dla studiów medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2010.
Brzezińska M.,
Graczkowska M., Zaradnik terapeutyczny.
Jak pracować z seniorami w domu pomocy społecznej?, Difin, Warszawa 2012.
Kinghorn S., Gaines S., Opieka paliatywna, red. wyd. polskiego K. de Walden-Gałuszko, A.
Gaworska-Krzemińska, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011.
Szwałkiewicz E., Opiekun
medyczny w praktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
Talarska D., Wieczorowska-Tobis
K., Szwałkiewicz E., Opieka nad osobami
przewlekle chorymi, w wieku podeszłym i niesamodzielnymi, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, 2010, 2011.
Literatura dodatkowa
Kurpas D., Kossolik K., Rehabilitacja w pielęgniarstwie,
Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2010.
Kwiatkowska A.,
Krajewska-Kułak E., Panek W., Komunikowanie
interpersonalne w pielę-gniarstwie, Czelej, Lublin 2003.
Marcinkowski
J.T., Higiena profilaktyka i organizacja
w zawodach medycznych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
Mikołajczak
A., Pierwsza pomoc. Ilustrowany poradnik,
Publicat, Poznań 2008.
Netografia
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U.
2008 nr 234 poz. 1570), http://prawo.legeo.pl/prawo/ustawa-z-dnia-5-grudnia-2008-r-o-zapobieganiu-oraz-zwalczaniu-zakazen-i-chorob-zakaznych-u-ludzi/
