Spis treści:
Wprowadzenie
1. Podstawowe pojęcia – choroba, stany zapalne, klasyfikacja chorób
2. Schorzenia poszczególnych układów
3. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą u jednostki i jej rodziny
4. Obciążenia ekonomiczne oraz społeczne jednostki i jej rodziny wynikające z choroby
5. Etiologia choroby na przykładzie choroby Parkinsona
Bibliografia
Wprowadzenie
Aby zrozumieć wpływ choroby na stan psychiczny podopiecznego, a także na sytuację społeczną podopiecznego i jego rodziny, najpierw należy poznać postawy i emocje wo-bec choroby, jakie odczuwa każdy człowiek.
Najczęstsze postawy i emocje wobec choroby to:
· lęk, który przejawia się: niepewnością (dotyczy niepewnych przewidywań związanych z przyszłością), pobudzeniem (napięcie mięśni, bóle głowy, zmęczenie, drżenie rąk), nadaktywnością autonomicznego układu nerwowego (pocenie się, przyśpieszenie czynności serca, zawroty głowy, omdlenia, nudności, biegunka itd.);
· depresja powodowana zmaganiem się z chorobą, charakteryzująca się: obniżonym na-strojem, spowolnieniem psychoruchowym, zaburzeniami rytmu snu, utratą masy ciała, nieustającym poczuciem zmęczenia, czasem poczuciem winy z powodu zaistniałej choroby, zmniejszeniem koncentracji uwagi, obniżeniem samooceny i zaufania do własnych możliwości, poczuciem winy i własnej bezwartości, pesymistycznym nasta-wieniem wobec zdarzeń mających nastąpić w przyszłości, aktami samoagresji i samo-okaleczenia, zmniejszonym apetytem;
· poczucie straty, zagrożenia – znika poczucie bezpieczeństwa własnego i rodziny, człowiek nie może pogodzić się z chorobą; poczucie straty jest najczęściej związane z: utratą zdolności do właściwego funkcjonowania, utratą roli społecznej, kontaktów in-terpersonalnych, a także ze stratami finansowymi;
· sytuacja „nowego” – pacjent nie wie, co go czeka, co przyniesie mu przyszłość;
· ograniczenie aktywności – chory często pozostaje w łóżku, nawroty choroby odbierają mu nadzieję na wyleczenie;
· brak poczucia kontroli – uzależnienie fizyczne i emocjonalne od osób trzecich.
Problemy pacjenta związane z chorobą to:
· problemy domowe – utrata dochodów, częsta nieobecność, odrzucenie przez rodzinę;
· lęk przed chorobą – czekająca operacja, skomplikowane badania, niepomyślne roko-wanie, np. choroba nowotworowa;
· nieznane otoczenie – brak prywatności, zagubienie w nowych warunkach, np. szpital-nych, hospicjum, pojawianie się nowych osób;
· utrata kontroli – konieczność poddania się rygorom leczenia, uzależnienie od osób trzecich, brak reakcji na skargi i dolegliwości chorego;
· brak wsparcia ze strony najbliższych;
· utrata godności – konieczność obnażania ciała, uzależnienie od osób trzecich, trudno-ści w wykonywaniu zadań zawodowych.
1. Podstawowe pojęcia – choroba, stany zapalne, klasyfikacja chorób
Przez termin zdrowie rozumie się stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i spo-łecznej; w węższym znaczeniu jest to nieobecność choroby lub kalectwa. Z fizjologiczne-go punktu widzenia zdrowie to zdolność organizmu do odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska.
Zdrowie psychiczne to zdolność człowieka do rozwoju w kierunku coraz wyższych uczuć i wartości oraz realizacji twórczych możliwości, czyli kształtowania siebie na co-raz wyższym poziomie i szerszych płaszczyznach (np. intelektualnej, emocjonalnej, mo-ralnej).
Przez pojęcie choroba rozumie się reakcję organizmu na działanie czynnika zewnętrz-nego, który przekracza zdolności obronne organizmu, w efekcie czego powstają zabu-rzenia we współdziałaniu narządów ustroju. Choroba ma swoją etiologię (czynnik wy-wołujący), patogenezę (mechanizmy jej powstania), początek (może być nagły lub po-wolny), przebieg (gwałtowny w chorobach ostrych lub długotrwały i wyniszczający w chorobach przewlekłych). Wiele chorób ostrych może przechodzić w postać przewlekłą, zaś choroby przewlekłe mogą wykazywać zaostrzenia objawów chorobowych. Więk-szość chorób w swoim przebiegu ma okres utajenia, kiedy choroba przebiega bezobja-wowo.
Wyróżniamy choroby:
· ogólne – dotyczące całego organizmu,
· miejscowe – dotyczące tylko jednego narządu lub organu,
· czynnościowe – po ustaniu przyczyny ustępują całkowicie (np. choroba morska),
· dziedziczne – przekazywane potomstwu w układzie genetycznym,
· wrodzone – nabyte w okresie życia płodowego,
· samoistne – których etiologii nie udało się ustalić.
Choroba źle oddziałuje na psychikę człowieka – dana osoba nie może realizować swoich potrzeb, aspiracji oraz przystosować się do zmiany środowiska. Osoba chora jest w trudnej sytuacji, gdyż nastąpiła zmiana w jej życiu. Odczuwa ona brak wiedzy o swojej chorobie, a także lęk, strach, niepewność, przygnębienie, rozdrażnienie, niepokój, bez-nadziejność i pustkę. Niekiedy mogą wystąpić również zaburzenia świadomości. Choro-ba zaburza w człowieku porządek duchowy i psychiczny. W. Szewczyk wymienia pięć sposobów patrzenia na chorobę:
· wyzwanie, czyli trudność, którą trzeba rozwiązać;
· wróg, którego trzeba pokonać;
· kara, którą trzeba ponieść;
· ucieczka od odpowiedzialności i problemów życiowych,
· wartość, która rozwija i pogłębia wewnętrznie.
W ujęciu K. Osińskiej choroba może być dla człowieka klęską, akceptowanym faktem lub twórczym czynnikiem rozwojowym.
W sytuacji klęski osoba przewlekle chora znajduje się w utrwalonym stanie rozpaczy, przygnębienia, apatii i pesymizmu, który wyraża się w biernej i bezmyślnej rezygnacji, względnie w nierozumnym buncie w stosunku do konieczności losu. Sytuacja ta może człowieka załamać i prowadzić do ucieczki w śmierć samobójczą lub psychologiczną.
Apatia oznacza, że chory postrzega swoją sytuację negatywnie, traci wiarę w sens życia. Niezwykle ważne jest wsparcie takiej osoby i wzbudzenie w niej zainteresowania oraz siły do walki z dolegliwością. Przygnębienie można rozpoznać na podstawie obserwacji chorego. Jest małomówny, spowolniały, niektóre ruchy wykonuje niezgrabnie, unika kontaktu z innymi, rezygnuje z zainteresowań, sprawia wrażenie nieobecnego, często płacze. Mogą występować również zaburzenia łaknienia oraz snu.
Stanom chorobowym towarzyszy też wcześniej wspomniany lęk. Objawia się on: unika-niem spojrzeń w oczy, napięciem mięśni twarzy i rąk, skuloną pozycja ciała. Może zda-rzyć się również, że chory ukrywa przeżywanie lęku i zachowuje się beztrosko, np. dow-cipkując na temat swojej sytuacji. Należy wówczas zadbać o rozluźnienie organizmu i wsparcie danej osoby.
Pozytywna akceptacja wyraża się w świadomym pogodzeniu z chorobą i radzeniu sobie w nowej sytuacji życiowej. Akceptacja o charakterze negatywnym prowadzi natomiast do ucieczki od trudności i konfliktów życiowych w chorobę.
Choroba może być także twórczym czynnikiem rozwoju. Wówczas jest przyjmowana jako dar, życiowe zadanie, szansa. Staje się „aktem twórczym” w procesie kształtowania osobowości i zmusza człowieka do podjęcia decyzji wyjścia na drogę swojego przezna-czenia. Uznając chorobę za twórczy czynnik rozwoju, chory pogłębia kontakt ze sobą i z innymi ludźmi. Wykorzystuje ten czas na przemyślenie nurtujących go problemów i wzmacnia osobiste kontakty (http://www.sciaga.pl/tekst/44041-45-choroba_jako_sytuacja_trudna_typy_reakcji_oraz_ich_wplyw_na_stan_psychiczny).
Stany zapalne
Stan zapalny to reakcja organizmu (układu immunologicznego) na infekcję. Stan zapalny służy szybkiemu usunięciu czynnika szkodliwego i naprawie szkód przez niego wyrzą-dzonych.
Objawy stanu zapalnego dzielimy na objawy miejscowe i objawy uogólnione – rzutujące na cały organizm, np. gorączka albo „łamanie w kościach” towarzyszące grypie. Objawy zapalenia to: ból, zaczerwienienie, obrzęk, podwyższona temperatura, upośledzenie czynności.
Rodzaje stanu zapalnego:
· ostry (trwający kilka dni),
· podostry (trwający kilkanaście dni),
· przewlekły (np. alergia, a wskutek niej atopowe zapalenie skóry lub gruźlica),
· podprzewlekły.
Istnieje też podział patomorfologiczny stanów zapalnych na:
· uszkadzające,
· wytwórcze,
· wysiękowe,
· krwotoczne nieżytowe,
· ropne,
· rzekomo błoniaste,
· surowicze,
· włóknikowe,
· wrzodziejące,
· zgorzelinowe.
OB (odczyn Biernackiego) oraz CRP (tzw. białko C-reaktywne) to wskaźniki stanu zapal-nego. Ich podwyższony poziom świadczy o chorobie, która przebiega w naszym organi-zmie i która pobudza układ odpornościowy do obrony. Najczęściej chorobą tą jest infek-cja bakteryjna lub wirusowa. Zdarza się jednak, że dzięki tak prostemu i podstawowemu badaniu wykrywane są poważne choroby, np. nowotwory.
Klasyfikacja chorób
Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne i psychiczne.
· Choroby somatyczne to choroby ciała – od najlżejszych dolegliwości, takich jak katar, po nagłe i ciężkie (np. zawał mięśnia sercowego), aż po przewlekłe (np. cu-krzyca, nowotwór).
· Choroby psychiczne to choroby, w przypadku których podstawowy problem sta-nowi zaburzone myślenie, przeżywanie czy zachowanie.
Źródła chorób
Zazwyczaj, kiedy doszukujemy się przyczyn konkretnego zaburzenia czy choroby, do-chodzimy do wniosku, że miało w tym swój udział kilka czynników. Mogą to być zarów-no czynniki zewnętrzne – niezależne od człowieka, jak i wewnętrzne – związane z jego indywidualnym funkcjonowaniem. Mogą to być czynniki obiektywne, czyli takie, na któ-re nie mamy bezpośredniego wpływu oraz subiektywne, czyli wynikające z naszego po-strzegania danej sytuacji. Mogą mieć podłoże biologiczne – naturalna flora bakteryjna człowieka, lub psychologiczne, wynikające z wewnętrznych przeżyć, przekonań czy rela-cji z innymi ludźmi (http://www.sciaga.pl/tekst/32021-33-zdrowie_i_choroba).
2. Schorzenia poszczególnych układów
Schorzenia poszczególnych układów można podzielić na ostre (np. zapalenie wyrostka robaczkowego, zawał, zapalenie płuc) i przewlekłe (np. choroby nowotworowe, cukrzy-ca, choroby zwyrodnieniowe stawów).
Choroby układu oddechowego
Do chorób układu oddechowego zaliczamy: alergię oddechową, anginę, astmę oskrzelo-wą, azbestową, chorobę dekompresyjną, choroby infekcyjne, choroby nowotworowe, choroby zawodowe, gruźlicę, grypę, katar sienny, nieżyt nosa, odmę opłucnową, prze-wlekłą obturacyjną chorobę płuc, przeziębienie, ptasią grypę, pylicę płuc, raka krtani, raka oskrzela, raka płuca, raka jamy ustnej (raka języka, ślinianki), SARS, śródbłoniaka opłucnej, zapalenie krtani i zapalenie tchawicy, zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie opłucnej, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie zatok przynosowych, zespół bezdechu śródsennego.
Choroby układu kostnego
Do chorób układu kostnego zaliczamy: chorobę Perthesa, dnę moczanową, gruźlicę, halluksy, schorzenia kręgosłupa, ostrogi piętowe, reumatyzm –reumatoidalne zapalenie stawów, zanik kostny (osteoporozę).
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia to: arytmia, białaczka, choroba niedokrwienna serca, choroba wieńcowa, cukrzyca, czerwienica, częstoskurcz napadowy, dusznica bolesna, kardiomiopatie, miażdżyca, migotanie przedsionków, mononukleoza, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość – anemia, toskoplazmoza, wady serca, zaburzenia rytmu serca, zapalenie osierdzia, zawał serca, ziarnica złośliwa, żylaki – kończyn dolnych, żylaki odbytu (hemoroidy).
Choroby układu moczowego
Choroby układu moczowego to: gruźlica, kamica – kamica fosforanowa, kamica mocza-nowa, kamica nerkowa, kamica szczawianowa, kamica wapniowa, mocznica, zapalenie cewki moczowej,; zespół nerczycowy.
Choroby układu nerwowego
Choroby układu nerwowego to: ból głowy, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, epilepsja – padaczka, neurastenia, neurologia, półpasiec, stwardnienie rozsiane, tężycz-ka.
Choroby układu rozrodczego
Choroby układu rozrodczego to: gruźlica, kiła, kłykciny kończyste, konflikt matczyno-płodowy, nadżerka, niepłodność, opryszczka narządów płciowych, prostata, rzeżączka (tryper), torbiel jajnika.
Choroby układu trawiennego
Choroby układu trawiennego to: biegunka, chłoniak, choroba Krona, choroby jelita cienkiego, hemoroidy odbytu, kamica żółciowa, marskość wątroby, niedokrwienne, nudności i wymioty, refluks żołądkowo-przełykowy, zaburzenia czynnościowe jelit, zapalenia jelita grubego, zapa-lenia wyrostka robaczkowego, zapalenie dziąseł, zapalenie wątroby, zapalenie żołądka, zapar-cie, zgaga.
Choroby psychologiczne
Choroby psychologiczne to: anoreksja (jadłowstręt psychiczny), autyzm, bezsenność, bulimia, choroba afektywna dwubiegunowa, fobia społeczna, mobbing, narkomania, nekrofilia, nerwi-ca, nerwica hipochondryczna, nerwica lękowa, nerwica natręctw, nerwica pourazowa, nerwi-ca serca, nerwica wegetatywna, neurastenia, schizofrenia, uzależnienia, zaburzenia psycho-somatyczne.
Choroby alergiczne
Choroby alergiczne to: alergiczny nieżyt nosa, astma atopowa, astma oskrzelowa.
Choroby oczu
Choroby oczu to: jaskra, zapalenie powiek, zapalenie spojówek.
Choroby onkologiczne
Choroby onkologiczne to: białaczka, chłoniak, nowotwór.
Choroby skóry
Choroby skóry to: afta, atopowe zapalenie skóry, bielactwo, blizna, cysta naskórkowa, czyra-ki skórne, łuszczyca, opryszczka, ospa wietrzna (zewnętrzne objawy), półpasiec, świąd (jako choroba), świerzb, trądzik, trądzik różowaty, żylaki – kończyn dolnych (zewnętrzne objawy).
Przebieg, objawy, leczenie wymienionych chorób znajdziesz w specjalistycznych podręczni-kach – zapoznaj się z nimi.
3. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą u jednostki i jej rodziny
Zmiany zachodzące w funkcjonowaniu rodzin zależą od długości trwania choroby i jej przebiegu.
Zmiany w rodzinach zależą od siły mechanizmów adaptacyjnych.
Choroba w rodzinie wywołuje wiele negatywnych następstw w jej funkcjonowaniu. Jed-nak ich zakres i charakter jest relatywny. Zależy przede wszystkim od rodzaju i czasu trwania choroby, tego, kto jest osobą chorą oraz od innych czynników, do których zali-cza się m.in. strukturę rodziny, relacje panujące pomiędzy jej członkami, wielkość bu-dżetu domowego, status zawodowy poszczególnych członków rodziny, ich aktywność zawodową. Analizę wpływu choroby na funkcjonowanie rodziny można rozpatrywać w płaszczyźnie konsekwencji indywidualnych w życiu poszczególnych jej członków, a tak-że w płaszczyźnie konsekwencji rodzinnych, czyli zmian w całej rodzinie.
Gdy w rodzinie pojawia się choroba, dom staje się głównym miejscem przebywania oso-by chorej. Pozostali członkowie dbają o nią i pomagają jej w codziennym funkcjonowa-niu. Według Z. Kawczyńskiej-Butrym prawidłowe wypełnianie owych zadań zależne jest od następujących cech:
· struktury rodziny i obecności osoby lub osób, które pełnią wobec chorego rolę opie-kuna, a także sama pozycja chorego członka rodziny;
· stanu zdrowia i sprawności pozostałych członków rodziny;
· dysponowania odpowiednią ilością czasu, który może być przeznaczony na opiekę, ro-le domowe i pozadomowe (nauka, praca itp.) pozostałych członków rodziny;
· sytuacji bytowej i warunków materialnych rodziny;
· sytuacji mieszkaniowej, standardu mieszkania i wyposażenia;
· sytuacji emocjonalnej, więzi pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny i stopnia akceptacji roli opiekuna;
· wiedzy i umiejętności dotyczących sprawowania opieki nad osobą chorą.
Każda z powyższych cech może spowodować ograniczenie lub rezygnację ze świadcze-nia pomocy osobie chorej przez rodzinę lub poszczególnych jej członków.
Do negatywnych zmian w strukturze rodziny zalicza się: pogorszenie sytuacji finanso-wej (zwiększają się wydatki związane z chorobą, a dochody ulegają zmniejszeniu, gdy osoba chora rezygnuje z pracy zawodowej), mniejsze możliwości pełnienia opieki nad dziećmi, uzależnienie planów całej rodziny od możliwości osoby chorej itp.
Wszystkim tym negatywnym zmianom towarzyszą również zmiany pozytywne – w sy-tuacji choroby członkowie rodziny stają się sobie bliżsi, a dzieci stają się bardziej samo-dzielne i odpowiedzialne (http://www.konektia.pl/artykuly/192-rodzina-wobec-choroby-jednego-z-jej-czlonkow).
4. Obciążenia ekonomiczne oraz społeczne jednostki i jej rodziny wynikające z choroby
Zachorowanie jednego z członków rodziny powoduje zaburzenie całego systemu ro-dzinnego. Każda osoba w rodzinie ma swoją pozycję, miejsce i rolę. Choroba zakłóca więc funkcjonowanie rodziny. Zdrowi członkowie rodziny muszą przeorganizować cza-sowo strukturę funkcjonowania rodziny, pamiętając, aby całkowicie nie odbierać cho-remu udziału w życiu rodzinnym czy podejmowaniu ważnych decyzji. W miarę sił i moż-liwości pacjent powinien uczestniczyć w życiu rodziny, aby nie czuł się niepotrzebny i wykluczony z grona najbliższych mu osób.
Choroba w rodzinie sprawia, że członkowie muszą niejednokrotnie przebudować swoje życie i przystosować się do wielu trudności oraz ograniczeń, takich jak:
· zaburzenia rytmu dnia – szczególnie istotne jest to w sytuacji, gdy są małe dzieci, któ-re wymagają stałego rozkładu dnia i przestrzegania pewnego rytmu;
· kłopoty finansowe – kłopoty związane z wydatkami na leczenie, z utratą pracy chore-go lub koniecznością ograniczenia pracy przez zdrowego członka rodziny;
· zaburzenia planów krótkoterminowych – rezygnacja z planowanych zajęć czy wyjaz-dów;
· zaburzenia planów długofalowych – konieczność przerwania nauki, zmiany pracy, ob-jęcia opieką osoby chorej;
· utrata bliskości fizycznej w małżeństwie – szczególnie po okaleczających zabiegach operacyjnych (uczucie wstydu, lęku osoby chorej lub partnera);
· konflikty w obrębie rodziny – sama choroba jest sytuacją stresującą, a gdy dochodzą nowe nieprzewidziane trudności sytuacja staje się bardzo napięta i nietrudno o wywo-łanie kłótni;
· zaburzenie komunikacji w rodzinie – brak szczerości we wzajemnych kontaktach.
Rodzina podejmuje wysiłek zmagania się z chorobą na różne sposoby. Udział rodziny w przebiegu choroby jest duży i zarazem obciążający dla jej członków. Najważniejszą rolą rodziny jest wspieranie emocjonalne pacjenta w czasie trwania choroby, a w szczegól-ności w trudnych momentach chorowania. Ważne jest motywowanie pacjenta do lecze-nia i walki z chorobą, wsparcie finansowe, pomoc w czynnościach dnia codziennego (przejęcie niektórych ról dotychczas pełnionych przez chorego), pomoc w podejmowa-niu ważnych decyzji, ograniczenie kontaktów społeczno-towarzyskich na rzecz czasu poświęconego choremu. Wszystko to składa się na codzienną pomoc cierpiącemu.
Oczywiście są rodziny, które w mniejszym lub większym stopniu okazują swoje wspar-cie pacjentowi, a wynikać to może z przeróżnych czynników, np. rodzaju więzi łączących daną rodzinę, bliskości poszczególnych członków, systemu wartości czy realnych moż-liwości czasowych lub finansowych. Jeszcze większe trudności występują w fazie termi-nalnej choroby. W tej fazie różna może być świadomość sytuacji – czasem rodzina wie, jaki jest stan chorego, ale mu nie mówi, czasem sam pacjent nie dopuszcza do siebie my-śli, że odchodzi. Jest to bardzo trudny moment chorowania. Często znika nadzieja, poja-wia się żal, smutek, przygnębienie, czasem poczucie porażki, że tyle zostało zrobione i wszystko na nic. Może być również tak, że pacjent mówi rodzinie, że to już koniec, oni jednak nie chcą go słuchać, nie chcą wierzyć, nie pozwalając mu się pożegnać. W tym trudnym okresie wsparcia potrzebuje cała rodzina, nie tylko chory. Ważne jest, aby opiekun potrafił go udzielić. Jest to okres bardzo trudny dla rodziny i pacjenta, wszyscy muszą nauczyć się żyć z chorobą, pogodzić się z możliwością zgonu, przygotować siebie i chorego na odejście. Pacjentowi może być trudniej lub łatwiej rozstawać się z bliskimi i otaczającym go światem. Pacjent może mieć żal, że nie udało mu się wszystkiego pozała-twiać, że zostawia rodzinę w niepewnej sytuacji, może mieć poczucie winy. Rolą rodziny jest wspieranie pacjenta do ostatnich chwil, bycie z nim, słuchanie, zapewnianie o swo-ich uczuciach, mówienie o swoich emocjach. Rodzina musi wsłuchiwać się w potrzeby takiej osoby, nie powinna narzucać swoich poglądów i swoich wyobrażeń o tym, co mo-że być dla niego korzystne, a co nie. Rodzina obłożnie chorego, umierającego oczekuje od personelu medyczno-opiekuńczego, a także od swoich bliskich i znajomych wsparcia, podziwu, pomocy dla siebie, pomocy w rozwiązywaniu nieporozumień, wskazówek, in-formacji, wsparcia po śmierci chorego. Dlatego najważniejszą wskazówką, jaką można dać w tym wypadku jest podążanie za chorym, za jego potrzebami i emocjami, dzielenie się z nim swoimi własnymi uczuciami, aby nie czuł się samotny w odczuwaniu pewnych emocji. Należy słuchać i szczerze reagować na jego problemy, ale też określać pewne realne granice tej pomocy.
(http://www.psychoonkologia.info.pl/pacjenci/index.php?dzial=&mid=43&parent=1)
5. Etiologia choroby na przykładzie choroby Parkinsona
Etiologia to nauka o przyczynach powstawania chorób i powiązaniu przyczynowym czynnika chorobotwórczego z procesem chorobowym. Np. w chorobie zakaźnej czynni-kiem etiologicznym jest swoisty drobnoustrój, ale działający w powiązaniu ze stanem odporności organizmu (odpornością). Znajomość etiologii chorób jest ważna zarówno do opracowania postępowania profilaktycznego, jak i leczniczego.
Stan zdrowia osoby starszej zmienia się diametralnie w zależności od tego, czy ma ona 60, 70 czy 80 lat. Chorobami wieku podeszłego zajmuje się geriatria. Ta gałąź medycyny stara się kompleksowo rozwiązywać problemy zdrowotne osób starszych. Warto zazna-czyć, że według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), starość zaczyna się po 60. roku życia.
Do najczęstszych chorób wieku podeszłego należą: choroba Alzheimera, choroba Par-kinsona, nadciśnienie tętnicze, demencja, cukrzyca, depresja, choroba niedokrwienna serca, przewlekła niewydolność serca i wady serca, choroby zwyrodnieniowe kości i stawów, osteoporoza oraz różnego rodzaju infekcje.
Najczęstsze dolegliwości osób starszych to: zaburzenia pamięci, wahania nastroju, zaburzenia mowy i spowolnienie ruchowe, problemy ze słuchem, pogorszenie wzroku, utrata masy mięśni i kości, problemy z sercem i układem krążenia, problemy oddecho-we, kłopoty z poruszaniem się.
Należy podkreślić, że sama starość nie jest chorobą.
(http://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/ciekawostki/choroby-wieku-podeszlego-na-co-najczesciej-choruja-osoby-starsze-na-co-chorowal-benedykt-xvi_40654.html)
Etiologia choroby Parkinsona u osób starszych
Choroba Parkinsona jest zaburzeniem uszkadzającym układ nerwowy. Prowadzi do utraty kontroli nad mięśniami, czego skutkiem są drżenia kończyn i głowy, sztywność i spastyczność mięśni, a w efekcie spowolnienie ruchu i zaburzenie równowagi.
Przy rozwoju choroby Parkinsona u osoby starszej obserwujemy coraz większe trudno-ści w wykonywaniu najprostszych czynności. W zaawansowanym stadium choroby ba-rierą nie do przekroczenia dla seniora bywa samodzielne przemieszczanie się, a nawet mówienie. Pogłębianie się choroby jest zależne od wielu czynników i jest zróżnicowane indywidualnie. Przyczyną występowania objawów jest brak neuroprzekaźnika – dopa-miny. Niedobór tego związku chemicznego w organizmie powoduje zaburzenia w napę-dzie ruchowym, koordynacji oraz napięciu mięśni. Objawy choroby Parkinsona związa-ne są z obszarem ruchów zamierzonych i niezamierzonych. Zaburzenia zaczynają wy-stępować zazwyczaj po jednej stronie ciała. Początkowo są delikatne, jednak z czasem narastają. Charakterystyczne objawy to:
· drżenia palców, dłoni, ręki, stopy, nogi, żuchwy lub głowy;
· sztywność kończyn i tułowia, nasilająca się podczas ruchu;
· spowolnienie ruchów zamierzonych;
· niestabilność postawy;
· tzw. chód parkinsonowski (charakterystyczna przygarbiona postawa ciała, małe kroczki, bezruch ramion podczas chodu).
Inne objawy choroby Parkinsona, niepowiązane z aparatem ruchu, to: stres, niepewność, podenerwowanie i strach, utrata pamięci, demencja, zagubienie, depresja, trudności z połykaniem, ślinienie się, zanik zmysłu powonienia, pocenie się, zaburzenia erekcji, pro-blemy dermatologiczne, powolna i cicha mowa, częste oddawanie moczu.
Wczesna diagnoza choroby Parkinsona u osoby starszej pomaga we wdrożeniu właści-wego leczenia. To jednak bardzo trudne zadanie, ponieważ nie ma prostego testu ani badania wykrywającego chorobę Parkinsona. Trafne zdiagnozowanie tego zaburzenia jest trudne również dlatego, że wiele innych chorób może dawać podobne objawy do choroby Parkinsona.
Postawienie trafnej diagnozy jest prawdopodobne, gdy:
· co najmniej dwa lub trzy podstawowe objawy choroby występują u osoby starszej;
· występowanie objawów rozpoczęło się od jednej strony ciała;
· objawy nie pojawiają się w związku z przyjmowaniem leków, nie są objawem udaru mózgu;
· objawy ulegają złagodzeniu po podaniu levodopy.
Niestety, nie ma skutecznego leku na chorobę Parkinsona. Poprzez właściwe leczenie można jednak zmniejszyć dolegliwości i uciążliwość objawów oraz oddalić w czasie ich wystąpienia.
Analizując jakąkolwiek chorobę opiekun medyczny powinien znaleźć odpowiedź na pytania:
Z jaką chorobą mam do czynienia? Społeczną, psychiczną, somatyczną, jawną, ukry-tą.
Jaki jest jej przebieg? Ostry, przewlekły. Choroba jest wyleczalna lub nie.
Jakie objawy demonstruje pacjent? Określa – opisuje wszystkie objawy, które ma/demonstruje pacjent.
Jakie potrzeby są zaburzone przez te objawy? Np. pacjent podaje:ma duszność, zadyszkę, zasi-nienie wokół ust itp. – zaburzona potrzeba oddy-chania.
Z jakimi problemami mamy do czynienia? Np. utrudnione poruszanie się, utrudnione czyn-ności dnia codziennego, utrudnione kontakty interpersonalne itp.
Jakie działania należy podjąć, aby zaspokoić potrzeby? Np. podanie tlenu, gimnastyka oddechowa, po-moc w czynnościach dnia codziennego, kontakt interpersonalny przy pomocy Internetu itp.
Jakie działania należy podjąć, aby rozwiązać problemy? Podanie tlenu przy pomocy maseczki, worka rozprężającego, butli tlenowej, z sieci z zacho-waniem wszystkich zasad. Przeprowadzenie gimnastyki oddechowej z odpowiednim sprzętem itp.
Źródło: opracowanie własne autora
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Aleksandrowicz R., Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2009.
Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa 2009.
Miechowiecka N., Wróblewski T., Patologia – podręcznik dla szkół medycznych, PZWL, Warszawa 1993.
Schiefele J., Staudt I., Dach M. M., Pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 1998.
Szwałkiewicz E., Opiekun medyczny w praktyce, PZWL, Warszawa 2013.
Literatura uzupełniająca
De Walden-Gałuszko K. (red.), Psychoonkologia, Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000.
Mötzing G., Schwarz S., Pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
Netografia
http://www.sciaga.pl/tekst/44041-45-choroba_jako_sytuacja_trudna_typy_reakcji_oraz_ich_wplyw_na_stan_psychiczny
http://www.unicorn.org.pl/konferencje/artykuly/psychologia.htm
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/4475/1/11_Irena_Przywarka_Rodzina_w_sytuacjji_choroby_wplyw_choroby_153-172.pdf
http://www.youtube.com/watch?v=auRXVGGzEYU
http://testwiedzy.pl
http://www.wydawnictwopzwl.pl/podreczniki-akademickie/anatomia-on-line
http://www.innerbody.com/
http://www.pum.edu.pl/biblioteka-glowna/aktualnosci/biblioteka/dostep-on-line-do-trojwymiarowego-atlasu-anatomicznego
Wprowadzenie
1. Podstawowe pojęcia – choroba, stany zapalne, klasyfikacja chorób
2. Schorzenia poszczególnych układów
3. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą u jednostki i jej rodziny
4. Obciążenia ekonomiczne oraz społeczne jednostki i jej rodziny wynikające z choroby
5. Etiologia choroby na przykładzie choroby Parkinsona
Bibliografia
Wprowadzenie
Aby zrozumieć wpływ choroby na stan psychiczny podopiecznego, a także na sytuację społeczną podopiecznego i jego rodziny, najpierw należy poznać postawy i emocje wo-bec choroby, jakie odczuwa każdy człowiek.
Najczęstsze postawy i emocje wobec choroby to:
· lęk, który przejawia się: niepewnością (dotyczy niepewnych przewidywań związanych z przyszłością), pobudzeniem (napięcie mięśni, bóle głowy, zmęczenie, drżenie rąk), nadaktywnością autonomicznego układu nerwowego (pocenie się, przyśpieszenie czynności serca, zawroty głowy, omdlenia, nudności, biegunka itd.);
· depresja powodowana zmaganiem się z chorobą, charakteryzująca się: obniżonym na-strojem, spowolnieniem psychoruchowym, zaburzeniami rytmu snu, utratą masy ciała, nieustającym poczuciem zmęczenia, czasem poczuciem winy z powodu zaistniałej choroby, zmniejszeniem koncentracji uwagi, obniżeniem samooceny i zaufania do własnych możliwości, poczuciem winy i własnej bezwartości, pesymistycznym nasta-wieniem wobec zdarzeń mających nastąpić w przyszłości, aktami samoagresji i samo-okaleczenia, zmniejszonym apetytem;
· poczucie straty, zagrożenia – znika poczucie bezpieczeństwa własnego i rodziny, człowiek nie może pogodzić się z chorobą; poczucie straty jest najczęściej związane z: utratą zdolności do właściwego funkcjonowania, utratą roli społecznej, kontaktów in-terpersonalnych, a także ze stratami finansowymi;
· sytuacja „nowego” – pacjent nie wie, co go czeka, co przyniesie mu przyszłość;
· ograniczenie aktywności – chory często pozostaje w łóżku, nawroty choroby odbierają mu nadzieję na wyleczenie;
· brak poczucia kontroli – uzależnienie fizyczne i emocjonalne od osób trzecich.
Problemy pacjenta związane z chorobą to:
· problemy domowe – utrata dochodów, częsta nieobecność, odrzucenie przez rodzinę;
· lęk przed chorobą – czekająca operacja, skomplikowane badania, niepomyślne roko-wanie, np. choroba nowotworowa;
· nieznane otoczenie – brak prywatności, zagubienie w nowych warunkach, np. szpital-nych, hospicjum, pojawianie się nowych osób;
· utrata kontroli – konieczność poddania się rygorom leczenia, uzależnienie od osób trzecich, brak reakcji na skargi i dolegliwości chorego;
· brak wsparcia ze strony najbliższych;
· utrata godności – konieczność obnażania ciała, uzależnienie od osób trzecich, trudno-ści w wykonywaniu zadań zawodowych.
1. Podstawowe pojęcia – choroba, stany zapalne, klasyfikacja chorób
Przez termin zdrowie rozumie się stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i spo-łecznej; w węższym znaczeniu jest to nieobecność choroby lub kalectwa. Z fizjologiczne-go punktu widzenia zdrowie to zdolność organizmu do odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska.
Zdrowie psychiczne to zdolność człowieka do rozwoju w kierunku coraz wyższych uczuć i wartości oraz realizacji twórczych możliwości, czyli kształtowania siebie na co-raz wyższym poziomie i szerszych płaszczyznach (np. intelektualnej, emocjonalnej, mo-ralnej).
Przez pojęcie choroba rozumie się reakcję organizmu na działanie czynnika zewnętrz-nego, który przekracza zdolności obronne organizmu, w efekcie czego powstają zabu-rzenia we współdziałaniu narządów ustroju. Choroba ma swoją etiologię (czynnik wy-wołujący), patogenezę (mechanizmy jej powstania), początek (może być nagły lub po-wolny), przebieg (gwałtowny w chorobach ostrych lub długotrwały i wyniszczający w chorobach przewlekłych). Wiele chorób ostrych może przechodzić w postać przewlekłą, zaś choroby przewlekłe mogą wykazywać zaostrzenia objawów chorobowych. Więk-szość chorób w swoim przebiegu ma okres utajenia, kiedy choroba przebiega bezobja-wowo.
Wyróżniamy choroby:
· ogólne – dotyczące całego organizmu,
· miejscowe – dotyczące tylko jednego narządu lub organu,
· czynnościowe – po ustaniu przyczyny ustępują całkowicie (np. choroba morska),
· dziedziczne – przekazywane potomstwu w układzie genetycznym,
· wrodzone – nabyte w okresie życia płodowego,
· samoistne – których etiologii nie udało się ustalić.
Choroba źle oddziałuje na psychikę człowieka – dana osoba nie może realizować swoich potrzeb, aspiracji oraz przystosować się do zmiany środowiska. Osoba chora jest w trudnej sytuacji, gdyż nastąpiła zmiana w jej życiu. Odczuwa ona brak wiedzy o swojej chorobie, a także lęk, strach, niepewność, przygnębienie, rozdrażnienie, niepokój, bez-nadziejność i pustkę. Niekiedy mogą wystąpić również zaburzenia świadomości. Choro-ba zaburza w człowieku porządek duchowy i psychiczny. W. Szewczyk wymienia pięć sposobów patrzenia na chorobę:
· wyzwanie, czyli trudność, którą trzeba rozwiązać;
· wróg, którego trzeba pokonać;
· kara, którą trzeba ponieść;
· ucieczka od odpowiedzialności i problemów życiowych,
· wartość, która rozwija i pogłębia wewnętrznie.
W ujęciu K. Osińskiej choroba może być dla człowieka klęską, akceptowanym faktem lub twórczym czynnikiem rozwojowym.
W sytuacji klęski osoba przewlekle chora znajduje się w utrwalonym stanie rozpaczy, przygnębienia, apatii i pesymizmu, który wyraża się w biernej i bezmyślnej rezygnacji, względnie w nierozumnym buncie w stosunku do konieczności losu. Sytuacja ta może człowieka załamać i prowadzić do ucieczki w śmierć samobójczą lub psychologiczną.
Apatia oznacza, że chory postrzega swoją sytuację negatywnie, traci wiarę w sens życia. Niezwykle ważne jest wsparcie takiej osoby i wzbudzenie w niej zainteresowania oraz siły do walki z dolegliwością. Przygnębienie można rozpoznać na podstawie obserwacji chorego. Jest małomówny, spowolniały, niektóre ruchy wykonuje niezgrabnie, unika kontaktu z innymi, rezygnuje z zainteresowań, sprawia wrażenie nieobecnego, często płacze. Mogą występować również zaburzenia łaknienia oraz snu.
Stanom chorobowym towarzyszy też wcześniej wspomniany lęk. Objawia się on: unika-niem spojrzeń w oczy, napięciem mięśni twarzy i rąk, skuloną pozycja ciała. Może zda-rzyć się również, że chory ukrywa przeżywanie lęku i zachowuje się beztrosko, np. dow-cipkując na temat swojej sytuacji. Należy wówczas zadbać o rozluźnienie organizmu i wsparcie danej osoby.
Pozytywna akceptacja wyraża się w świadomym pogodzeniu z chorobą i radzeniu sobie w nowej sytuacji życiowej. Akceptacja o charakterze negatywnym prowadzi natomiast do ucieczki od trudności i konfliktów życiowych w chorobę.
Choroba może być także twórczym czynnikiem rozwoju. Wówczas jest przyjmowana jako dar, życiowe zadanie, szansa. Staje się „aktem twórczym” w procesie kształtowania osobowości i zmusza człowieka do podjęcia decyzji wyjścia na drogę swojego przezna-czenia. Uznając chorobę za twórczy czynnik rozwoju, chory pogłębia kontakt ze sobą i z innymi ludźmi. Wykorzystuje ten czas na przemyślenie nurtujących go problemów i wzmacnia osobiste kontakty (http://www.sciaga.pl/tekst/44041-45-choroba_jako_sytuacja_trudna_typy_reakcji_oraz_ich_wplyw_na_stan_psychiczny).
Stany zapalne
Stan zapalny to reakcja organizmu (układu immunologicznego) na infekcję. Stan zapalny służy szybkiemu usunięciu czynnika szkodliwego i naprawie szkód przez niego wyrzą-dzonych.
Objawy stanu zapalnego dzielimy na objawy miejscowe i objawy uogólnione – rzutujące na cały organizm, np. gorączka albo „łamanie w kościach” towarzyszące grypie. Objawy zapalenia to: ból, zaczerwienienie, obrzęk, podwyższona temperatura, upośledzenie czynności.
Rodzaje stanu zapalnego:
· ostry (trwający kilka dni),
· podostry (trwający kilkanaście dni),
· przewlekły (np. alergia, a wskutek niej atopowe zapalenie skóry lub gruźlica),
· podprzewlekły.
Istnieje też podział patomorfologiczny stanów zapalnych na:
· uszkadzające,
· wytwórcze,
· wysiękowe,
· krwotoczne nieżytowe,
· ropne,
· rzekomo błoniaste,
· surowicze,
· włóknikowe,
· wrzodziejące,
· zgorzelinowe.
OB (odczyn Biernackiego) oraz CRP (tzw. białko C-reaktywne) to wskaźniki stanu zapal-nego. Ich podwyższony poziom świadczy o chorobie, która przebiega w naszym organi-zmie i która pobudza układ odpornościowy do obrony. Najczęściej chorobą tą jest infek-cja bakteryjna lub wirusowa. Zdarza się jednak, że dzięki tak prostemu i podstawowemu badaniu wykrywane są poważne choroby, np. nowotwory.
Klasyfikacja chorób
Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne i psychiczne.
· Choroby somatyczne to choroby ciała – od najlżejszych dolegliwości, takich jak katar, po nagłe i ciężkie (np. zawał mięśnia sercowego), aż po przewlekłe (np. cu-krzyca, nowotwór).
· Choroby psychiczne to choroby, w przypadku których podstawowy problem sta-nowi zaburzone myślenie, przeżywanie czy zachowanie.
Źródła chorób
Zazwyczaj, kiedy doszukujemy się przyczyn konkretnego zaburzenia czy choroby, do-chodzimy do wniosku, że miało w tym swój udział kilka czynników. Mogą to być zarów-no czynniki zewnętrzne – niezależne od człowieka, jak i wewnętrzne – związane z jego indywidualnym funkcjonowaniem. Mogą to być czynniki obiektywne, czyli takie, na któ-re nie mamy bezpośredniego wpływu oraz subiektywne, czyli wynikające z naszego po-strzegania danej sytuacji. Mogą mieć podłoże biologiczne – naturalna flora bakteryjna człowieka, lub psychologiczne, wynikające z wewnętrznych przeżyć, przekonań czy rela-cji z innymi ludźmi (http://www.sciaga.pl/tekst/32021-33-zdrowie_i_choroba).
2. Schorzenia poszczególnych układów
Schorzenia poszczególnych układów można podzielić na ostre (np. zapalenie wyrostka robaczkowego, zawał, zapalenie płuc) i przewlekłe (np. choroby nowotworowe, cukrzy-ca, choroby zwyrodnieniowe stawów).
Choroby układu oddechowego
Do chorób układu oddechowego zaliczamy: alergię oddechową, anginę, astmę oskrzelo-wą, azbestową, chorobę dekompresyjną, choroby infekcyjne, choroby nowotworowe, choroby zawodowe, gruźlicę, grypę, katar sienny, nieżyt nosa, odmę opłucnową, prze-wlekłą obturacyjną chorobę płuc, przeziębienie, ptasią grypę, pylicę płuc, raka krtani, raka oskrzela, raka płuca, raka jamy ustnej (raka języka, ślinianki), SARS, śródbłoniaka opłucnej, zapalenie krtani i zapalenie tchawicy, zapalenie migdałków podniebiennych, zapalenie opłucnej, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie zatok przynosowych, zespół bezdechu śródsennego.
Choroby układu kostnego
Do chorób układu kostnego zaliczamy: chorobę Perthesa, dnę moczanową, gruźlicę, halluksy, schorzenia kręgosłupa, ostrogi piętowe, reumatyzm –reumatoidalne zapalenie stawów, zanik kostny (osteoporozę).
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia to: arytmia, białaczka, choroba niedokrwienna serca, choroba wieńcowa, cukrzyca, czerwienica, częstoskurcz napadowy, dusznica bolesna, kardiomiopatie, miażdżyca, migotanie przedsionków, mononukleoza, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość – anemia, toskoplazmoza, wady serca, zaburzenia rytmu serca, zapalenie osierdzia, zawał serca, ziarnica złośliwa, żylaki – kończyn dolnych, żylaki odbytu (hemoroidy).
Choroby układu moczowego
Choroby układu moczowego to: gruźlica, kamica – kamica fosforanowa, kamica mocza-nowa, kamica nerkowa, kamica szczawianowa, kamica wapniowa, mocznica, zapalenie cewki moczowej,; zespół nerczycowy.
Choroby układu nerwowego
Choroby układu nerwowego to: ból głowy, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, epilepsja – padaczka, neurastenia, neurologia, półpasiec, stwardnienie rozsiane, tężycz-ka.
Choroby układu rozrodczego
Choroby układu rozrodczego to: gruźlica, kiła, kłykciny kończyste, konflikt matczyno-płodowy, nadżerka, niepłodność, opryszczka narządów płciowych, prostata, rzeżączka (tryper), torbiel jajnika.
Choroby układu trawiennego
Choroby układu trawiennego to: biegunka, chłoniak, choroba Krona, choroby jelita cienkiego, hemoroidy odbytu, kamica żółciowa, marskość wątroby, niedokrwienne, nudności i wymioty, refluks żołądkowo-przełykowy, zaburzenia czynnościowe jelit, zapalenia jelita grubego, zapa-lenia wyrostka robaczkowego, zapalenie dziąseł, zapalenie wątroby, zapalenie żołądka, zapar-cie, zgaga.
Choroby psychologiczne
Choroby psychologiczne to: anoreksja (jadłowstręt psychiczny), autyzm, bezsenność, bulimia, choroba afektywna dwubiegunowa, fobia społeczna, mobbing, narkomania, nekrofilia, nerwi-ca, nerwica hipochondryczna, nerwica lękowa, nerwica natręctw, nerwica pourazowa, nerwi-ca serca, nerwica wegetatywna, neurastenia, schizofrenia, uzależnienia, zaburzenia psycho-somatyczne.
Choroby alergiczne
Choroby alergiczne to: alergiczny nieżyt nosa, astma atopowa, astma oskrzelowa.
Choroby oczu
Choroby oczu to: jaskra, zapalenie powiek, zapalenie spojówek.
Choroby onkologiczne
Choroby onkologiczne to: białaczka, chłoniak, nowotwór.
Choroby skóry
Choroby skóry to: afta, atopowe zapalenie skóry, bielactwo, blizna, cysta naskórkowa, czyra-ki skórne, łuszczyca, opryszczka, ospa wietrzna (zewnętrzne objawy), półpasiec, świąd (jako choroba), świerzb, trądzik, trądzik różowaty, żylaki – kończyn dolnych (zewnętrzne objawy).
Przebieg, objawy, leczenie wymienionych chorób znajdziesz w specjalistycznych podręczni-kach – zapoznaj się z nimi.
3. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą u jednostki i jej rodziny
Zmiany zachodzące w funkcjonowaniu rodzin zależą od długości trwania choroby i jej przebiegu.
Zmiany w rodzinach zależą od siły mechanizmów adaptacyjnych.
Choroba w rodzinie wywołuje wiele negatywnych następstw w jej funkcjonowaniu. Jed-nak ich zakres i charakter jest relatywny. Zależy przede wszystkim od rodzaju i czasu trwania choroby, tego, kto jest osobą chorą oraz od innych czynników, do których zali-cza się m.in. strukturę rodziny, relacje panujące pomiędzy jej członkami, wielkość bu-dżetu domowego, status zawodowy poszczególnych członków rodziny, ich aktywność zawodową. Analizę wpływu choroby na funkcjonowanie rodziny można rozpatrywać w płaszczyźnie konsekwencji indywidualnych w życiu poszczególnych jej członków, a tak-że w płaszczyźnie konsekwencji rodzinnych, czyli zmian w całej rodzinie.
Gdy w rodzinie pojawia się choroba, dom staje się głównym miejscem przebywania oso-by chorej. Pozostali członkowie dbają o nią i pomagają jej w codziennym funkcjonowa-niu. Według Z. Kawczyńskiej-Butrym prawidłowe wypełnianie owych zadań zależne jest od następujących cech:
· struktury rodziny i obecności osoby lub osób, które pełnią wobec chorego rolę opie-kuna, a także sama pozycja chorego członka rodziny;
· stanu zdrowia i sprawności pozostałych członków rodziny;
· dysponowania odpowiednią ilością czasu, który może być przeznaczony na opiekę, ro-le domowe i pozadomowe (nauka, praca itp.) pozostałych członków rodziny;
· sytuacji bytowej i warunków materialnych rodziny;
· sytuacji mieszkaniowej, standardu mieszkania i wyposażenia;
· sytuacji emocjonalnej, więzi pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny i stopnia akceptacji roli opiekuna;
· wiedzy i umiejętności dotyczących sprawowania opieki nad osobą chorą.
Każda z powyższych cech może spowodować ograniczenie lub rezygnację ze świadcze-nia pomocy osobie chorej przez rodzinę lub poszczególnych jej członków.
Do negatywnych zmian w strukturze rodziny zalicza się: pogorszenie sytuacji finanso-wej (zwiększają się wydatki związane z chorobą, a dochody ulegają zmniejszeniu, gdy osoba chora rezygnuje z pracy zawodowej), mniejsze możliwości pełnienia opieki nad dziećmi, uzależnienie planów całej rodziny od możliwości osoby chorej itp.
Wszystkim tym negatywnym zmianom towarzyszą również zmiany pozytywne – w sy-tuacji choroby członkowie rodziny stają się sobie bliżsi, a dzieci stają się bardziej samo-dzielne i odpowiedzialne (http://www.konektia.pl/artykuly/192-rodzina-wobec-choroby-jednego-z-jej-czlonkow).
4. Obciążenia ekonomiczne oraz społeczne jednostki i jej rodziny wynikające z choroby
Zachorowanie jednego z członków rodziny powoduje zaburzenie całego systemu ro-dzinnego. Każda osoba w rodzinie ma swoją pozycję, miejsce i rolę. Choroba zakłóca więc funkcjonowanie rodziny. Zdrowi członkowie rodziny muszą przeorganizować cza-sowo strukturę funkcjonowania rodziny, pamiętając, aby całkowicie nie odbierać cho-remu udziału w życiu rodzinnym czy podejmowaniu ważnych decyzji. W miarę sił i moż-liwości pacjent powinien uczestniczyć w życiu rodziny, aby nie czuł się niepotrzebny i wykluczony z grona najbliższych mu osób.
Choroba w rodzinie sprawia, że członkowie muszą niejednokrotnie przebudować swoje życie i przystosować się do wielu trudności oraz ograniczeń, takich jak:
· zaburzenia rytmu dnia – szczególnie istotne jest to w sytuacji, gdy są małe dzieci, któ-re wymagają stałego rozkładu dnia i przestrzegania pewnego rytmu;
· kłopoty finansowe – kłopoty związane z wydatkami na leczenie, z utratą pracy chore-go lub koniecznością ograniczenia pracy przez zdrowego członka rodziny;
· zaburzenia planów krótkoterminowych – rezygnacja z planowanych zajęć czy wyjaz-dów;
· zaburzenia planów długofalowych – konieczność przerwania nauki, zmiany pracy, ob-jęcia opieką osoby chorej;
· utrata bliskości fizycznej w małżeństwie – szczególnie po okaleczających zabiegach operacyjnych (uczucie wstydu, lęku osoby chorej lub partnera);
· konflikty w obrębie rodziny – sama choroba jest sytuacją stresującą, a gdy dochodzą nowe nieprzewidziane trudności sytuacja staje się bardzo napięta i nietrudno o wywo-łanie kłótni;
· zaburzenie komunikacji w rodzinie – brak szczerości we wzajemnych kontaktach.
Rodzina podejmuje wysiłek zmagania się z chorobą na różne sposoby. Udział rodziny w przebiegu choroby jest duży i zarazem obciążający dla jej członków. Najważniejszą rolą rodziny jest wspieranie emocjonalne pacjenta w czasie trwania choroby, a w szczegól-ności w trudnych momentach chorowania. Ważne jest motywowanie pacjenta do lecze-nia i walki z chorobą, wsparcie finansowe, pomoc w czynnościach dnia codziennego (przejęcie niektórych ról dotychczas pełnionych przez chorego), pomoc w podejmowa-niu ważnych decyzji, ograniczenie kontaktów społeczno-towarzyskich na rzecz czasu poświęconego choremu. Wszystko to składa się na codzienną pomoc cierpiącemu.
Oczywiście są rodziny, które w mniejszym lub większym stopniu okazują swoje wspar-cie pacjentowi, a wynikać to może z przeróżnych czynników, np. rodzaju więzi łączących daną rodzinę, bliskości poszczególnych członków, systemu wartości czy realnych moż-liwości czasowych lub finansowych. Jeszcze większe trudności występują w fazie termi-nalnej choroby. W tej fazie różna może być świadomość sytuacji – czasem rodzina wie, jaki jest stan chorego, ale mu nie mówi, czasem sam pacjent nie dopuszcza do siebie my-śli, że odchodzi. Jest to bardzo trudny moment chorowania. Często znika nadzieja, poja-wia się żal, smutek, przygnębienie, czasem poczucie porażki, że tyle zostało zrobione i wszystko na nic. Może być również tak, że pacjent mówi rodzinie, że to już koniec, oni jednak nie chcą go słuchać, nie chcą wierzyć, nie pozwalając mu się pożegnać. W tym trudnym okresie wsparcia potrzebuje cała rodzina, nie tylko chory. Ważne jest, aby opiekun potrafił go udzielić. Jest to okres bardzo trudny dla rodziny i pacjenta, wszyscy muszą nauczyć się żyć z chorobą, pogodzić się z możliwością zgonu, przygotować siebie i chorego na odejście. Pacjentowi może być trudniej lub łatwiej rozstawać się z bliskimi i otaczającym go światem. Pacjent może mieć żal, że nie udało mu się wszystkiego pozała-twiać, że zostawia rodzinę w niepewnej sytuacji, może mieć poczucie winy. Rolą rodziny jest wspieranie pacjenta do ostatnich chwil, bycie z nim, słuchanie, zapewnianie o swo-ich uczuciach, mówienie o swoich emocjach. Rodzina musi wsłuchiwać się w potrzeby takiej osoby, nie powinna narzucać swoich poglądów i swoich wyobrażeń o tym, co mo-że być dla niego korzystne, a co nie. Rodzina obłożnie chorego, umierającego oczekuje od personelu medyczno-opiekuńczego, a także od swoich bliskich i znajomych wsparcia, podziwu, pomocy dla siebie, pomocy w rozwiązywaniu nieporozumień, wskazówek, in-formacji, wsparcia po śmierci chorego. Dlatego najważniejszą wskazówką, jaką można dać w tym wypadku jest podążanie za chorym, za jego potrzebami i emocjami, dzielenie się z nim swoimi własnymi uczuciami, aby nie czuł się samotny w odczuwaniu pewnych emocji. Należy słuchać i szczerze reagować na jego problemy, ale też określać pewne realne granice tej pomocy.
(http://www.psychoonkologia.info.pl/pacjenci/index.php?dzial=&mid=43&parent=1)
5. Etiologia choroby na przykładzie choroby Parkinsona
Etiologia to nauka o przyczynach powstawania chorób i powiązaniu przyczynowym czynnika chorobotwórczego z procesem chorobowym. Np. w chorobie zakaźnej czynni-kiem etiologicznym jest swoisty drobnoustrój, ale działający w powiązaniu ze stanem odporności organizmu (odpornością). Znajomość etiologii chorób jest ważna zarówno do opracowania postępowania profilaktycznego, jak i leczniczego.
Stan zdrowia osoby starszej zmienia się diametralnie w zależności od tego, czy ma ona 60, 70 czy 80 lat. Chorobami wieku podeszłego zajmuje się geriatria. Ta gałąź medycyny stara się kompleksowo rozwiązywać problemy zdrowotne osób starszych. Warto zazna-czyć, że według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), starość zaczyna się po 60. roku życia.
Do najczęstszych chorób wieku podeszłego należą: choroba Alzheimera, choroba Par-kinsona, nadciśnienie tętnicze, demencja, cukrzyca, depresja, choroba niedokrwienna serca, przewlekła niewydolność serca i wady serca, choroby zwyrodnieniowe kości i stawów, osteoporoza oraz różnego rodzaju infekcje.
Najczęstsze dolegliwości osób starszych to: zaburzenia pamięci, wahania nastroju, zaburzenia mowy i spowolnienie ruchowe, problemy ze słuchem, pogorszenie wzroku, utrata masy mięśni i kości, problemy z sercem i układem krążenia, problemy oddecho-we, kłopoty z poruszaniem się.
Należy podkreślić, że sama starość nie jest chorobą.
(http://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/ciekawostki/choroby-wieku-podeszlego-na-co-najczesciej-choruja-osoby-starsze-na-co-chorowal-benedykt-xvi_40654.html)
Etiologia choroby Parkinsona u osób starszych
Choroba Parkinsona jest zaburzeniem uszkadzającym układ nerwowy. Prowadzi do utraty kontroli nad mięśniami, czego skutkiem są drżenia kończyn i głowy, sztywność i spastyczność mięśni, a w efekcie spowolnienie ruchu i zaburzenie równowagi.
Przy rozwoju choroby Parkinsona u osoby starszej obserwujemy coraz większe trudno-ści w wykonywaniu najprostszych czynności. W zaawansowanym stadium choroby ba-rierą nie do przekroczenia dla seniora bywa samodzielne przemieszczanie się, a nawet mówienie. Pogłębianie się choroby jest zależne od wielu czynników i jest zróżnicowane indywidualnie. Przyczyną występowania objawów jest brak neuroprzekaźnika – dopa-miny. Niedobór tego związku chemicznego w organizmie powoduje zaburzenia w napę-dzie ruchowym, koordynacji oraz napięciu mięśni. Objawy choroby Parkinsona związa-ne są z obszarem ruchów zamierzonych i niezamierzonych. Zaburzenia zaczynają wy-stępować zazwyczaj po jednej stronie ciała. Początkowo są delikatne, jednak z czasem narastają. Charakterystyczne objawy to:
· drżenia palców, dłoni, ręki, stopy, nogi, żuchwy lub głowy;
· sztywność kończyn i tułowia, nasilająca się podczas ruchu;
· spowolnienie ruchów zamierzonych;
· niestabilność postawy;
· tzw. chód parkinsonowski (charakterystyczna przygarbiona postawa ciała, małe kroczki, bezruch ramion podczas chodu).
Inne objawy choroby Parkinsona, niepowiązane z aparatem ruchu, to: stres, niepewność, podenerwowanie i strach, utrata pamięci, demencja, zagubienie, depresja, trudności z połykaniem, ślinienie się, zanik zmysłu powonienia, pocenie się, zaburzenia erekcji, pro-blemy dermatologiczne, powolna i cicha mowa, częste oddawanie moczu.
Wczesna diagnoza choroby Parkinsona u osoby starszej pomaga we wdrożeniu właści-wego leczenia. To jednak bardzo trudne zadanie, ponieważ nie ma prostego testu ani badania wykrywającego chorobę Parkinsona. Trafne zdiagnozowanie tego zaburzenia jest trudne również dlatego, że wiele innych chorób może dawać podobne objawy do choroby Parkinsona.
Postawienie trafnej diagnozy jest prawdopodobne, gdy:
· co najmniej dwa lub trzy podstawowe objawy choroby występują u osoby starszej;
· występowanie objawów rozpoczęło się od jednej strony ciała;
· objawy nie pojawiają się w związku z przyjmowaniem leków, nie są objawem udaru mózgu;
· objawy ulegają złagodzeniu po podaniu levodopy.
Niestety, nie ma skutecznego leku na chorobę Parkinsona. Poprzez właściwe leczenie można jednak zmniejszyć dolegliwości i uciążliwość objawów oraz oddalić w czasie ich wystąpienia.
Analizując jakąkolwiek chorobę opiekun medyczny powinien znaleźć odpowiedź na pytania:
Z jaką chorobą mam do czynienia? Społeczną, psychiczną, somatyczną, jawną, ukry-tą.
Jaki jest jej przebieg? Ostry, przewlekły. Choroba jest wyleczalna lub nie.
Jakie objawy demonstruje pacjent? Określa – opisuje wszystkie objawy, które ma/demonstruje pacjent.
Jakie potrzeby są zaburzone przez te objawy? Np. pacjent podaje:ma duszność, zadyszkę, zasi-nienie wokół ust itp. – zaburzona potrzeba oddy-chania.
Z jakimi problemami mamy do czynienia? Np. utrudnione poruszanie się, utrudnione czyn-ności dnia codziennego, utrudnione kontakty interpersonalne itp.
Jakie działania należy podjąć, aby zaspokoić potrzeby? Np. podanie tlenu, gimnastyka oddechowa, po-moc w czynnościach dnia codziennego, kontakt interpersonalny przy pomocy Internetu itp.
Jakie działania należy podjąć, aby rozwiązać problemy? Podanie tlenu przy pomocy maseczki, worka rozprężającego, butli tlenowej, z sieci z zacho-waniem wszystkich zasad. Przeprowadzenie gimnastyki oddechowej z odpowiednim sprzętem itp.
Źródło: opracowanie własne autora
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Aleksandrowicz R., Mały atlas anatomiczny, PZWL, Warszawa 2009.
Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia człowieka, PZWL, Warszawa 2009.
Miechowiecka N., Wróblewski T., Patologia – podręcznik dla szkół medycznych, PZWL, Warszawa 1993.
Schiefele J., Staudt I., Dach M. M., Pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 1998.
Szwałkiewicz E., Opiekun medyczny w praktyce, PZWL, Warszawa 2013.
Literatura uzupełniająca
De Walden-Gałuszko K. (red.), Psychoonkologia, Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000.
Mötzing G., Schwarz S., Pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.
Netografia
http://www.sciaga.pl/tekst/44041-45-choroba_jako_sytuacja_trudna_typy_reakcji_oraz_ich_wplyw_na_stan_psychiczny
http://www.unicorn.org.pl/konferencje/artykuly/psychologia.htm
https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/4475/1/11_Irena_Przywarka_Rodzina_w_sytuacjji_choroby_wplyw_choroby_153-172.pdf
http://www.youtube.com/watch?v=auRXVGGzEYU
http://testwiedzy.pl
http://www.wydawnictwopzwl.pl/podreczniki-akademickie/anatomia-on-line
http://www.innerbody.com/
http://www.pum.edu.pl/biblioteka-glowna/aktualnosci/biblioteka/dostep-on-line-do-trojwymiarowego-atlasu-anatomicznego
